- Η ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ Η ... ΚΡΙΣΗ

Όχι, δεν έχει γίνει λάθος στο τίτλο, απλά η πρώτη κρίση είναι η οικονομική που βιώνουμε, ενώ η δεύτερη είναι αυτή θα έπρεπε να είχαμε επιδείξει έγκαιρα, πριν τα πράγματα φτάσουν στο απροχώρητο.

Μια γρήγορη αναδρομή στην ιστορία του τόπου κάνει φανερό, ότι αν και οι Έλληνες φυλετικά δεν έχουν αλλάξει σημαντικά από την αρχαιότητα, πολιτισμικά έχουν επηρεαστεί σημαντικά από τους  λαούς με τους οποίους έχουν έλθει σε επαφή, όχι πάντα με τις αγαθότερες προθέσεις.

Η σημαντικότερη τέτοια επίδραση ήταν από τους Οθωμανούς, σαν συνέπεια της μακροχρόνιας υποδούλωσης σ’ αυτούς.

Οι Οθωμανοί μετέδωσαν τον τρόπο διαχείρισης και διακυβέρνησης που εφάρμοζαν και μεταξύ τους στους Έλληνες, οι οποίοι γρήγορα κατάλαβαν πώς λειτουργούσε το σύστημα και πώς θα μπορούσαν όχι μόνο να επιβιώσουν μέσα σ’ αυτό, αλλά και να το αξιοποιήσουν.

Η μέθοδος ήταν απλή και σίγουρη, η δωροδοκία ή ουσιαστικά ο «πλειστηριασμός» των προνομίων που οι Οθωμανοί πρόθυμα κατακύρωναν στο πλειοδότη.

Με τον τρόπο αυτόν είχαν μοιραστεί από τους Οθωμανούς προνόμια σε Έλληνες, φθάνοντας ακόμα και να καθορίσουν την εκλογή πατριάρχη.

Είναι χαρακτηριστική η έκφραση «Τούρκο είδες, γρόσια θέλει, κι’ άλλον είδες, κι’ άλλα θέλει».

Μια άλλη συνέπεια της οθωμανικής κατοχής είναι να αναπτυχθεί καχυποψία απέναντι στους κυβερνώντες, δικαιολογημένη βέβαια όταν οι κυβερνώντες ήταν Οθωμανοί, αλλά η νοοτροπία παρέμεινε και μετά την απελευθέρωση.

Επίσης αναπτύχθηκαν ισχυροί δεσμοί μεταξύ οικογενειών ή φατριών, που ενισχύονταν με γάμους ή κουμπαριές, καθώς μέσα σ΄αυτό το οικείο περιβάλλον οι Έλληνες ένιωθαν κάπως ασφαλέστεροι και υπήρχε και σημαντική αλληλοβοήθεια.

Καθώς λοιπόν η εξουσία συνήθως εκπροσωπούσε τον Οθωμανό ή κάποιον Έλληνα εντεταλμένο του, η νοοτροπία τού να τον ξεγελάσουν ή να μην αποκαλύψουν άλλους που προσπαθούσαν να κάνουν το ίδιο, θεωρείτο εξυπνάδα και υποχρέωση.

Αν λιγάκι αναλογιστούμε το πρότυπο που προβάλλει ο Καραγιόζης, θα δούμε σε καρικατούρα αυτήν ακριβώς τη συμπεριφορά.

Η νοοτροπία αυτή όμως που πέρασε στους Έλληνες κατ’ αρχήν από ανάγκη, παρέμεινε και μετά την αποχώρηση των Οθωμανών, και μάλιστα ταλανίζει τη νεώτερη Ελλάδα μέχρι και τις ημέρες μας, όπως για παράδειγμα το πολύ σοβαρό και εκτεταμένο πρόβλημα της φοροδιαφυγής.

Όλα αυτά τα χρόνια του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους, πάρα πολλοί πολιτικοί εναλλάχθηκαν στην εξουσία και πλην ελαχίστων, οι περισσότεροι ενέδωσαν στο ευνοιοκρατικό σύστημα διακυβέρνησης.

Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν αγαπούσαν την πατρίδα τους (έστω, μετά από τον εαυτό τους), αυτό που αμφισβητείται είναι η ικανότητά τους να δούν λίγο μακρύτερα από τις επόμενες εκλογές, αλλά και στην περίπτωση που αυτό έστω το κατάφερναν, η αποτελεσματικότητά τους στο να αλλάξουν μια σχεδόν παγιωμένη κατάσταση.

Δυστυχώς, οι Έλληνες είμαστε πολύ αποτελεσματικοί στο να αντιμετωπίζουμε έναν σαφή εξωτερικό εχθρό, όπως έχουν δείξει οι εξαιρετικές πολεμικές στιγμές της ιστορίας μας, αλλά όταν η κατάσταση δεν είναι ξεκάθαρη ούτε ο εχθρός φανερός, αναλωνόμαστε σε συζητήσεις, θεωρίες και αντεγκλήσεις, χάνοντας την ουσία.

Η εξέλιξη του ελληνικού Δημόσιου Χρέους (κόκκινο) και του Ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος (μπλέ). Το ΑΕΠ είναι κάτι σαν τον «τζίρο» μιας επιχείρησης, και είναι ανάλογο της οικονομικής δραστηριότητας μιας χώρας.

Είναι ενδιαφέρον να παρακολουθεί κανείς συζητήσεις στην τηλεόραση, ειδικά μεταξύ ομιλητών που διαφωνούν.

Θα διαπιστώσει ότι ο καθένας σπάνια ακούει τα επιχειρήματα των άλλων, απλά επικεντρώνεται στο πώς θα τα αντικρούσει καλύτερα και θα υποστηρίξει τα δικά του.

Γι΄αυτό και όταν τα πράγματα πάνε στραβά, ψάχνουμε πάντα έναν ξένο παράγοντα να του φορτώσουμε την ευθύνη.

Όχι ότι ο ξένος παράγοντας δεν υπάρχει και δεν θέλει να ενεργήσει φυσικά υπέρ των συμφερόντων του, αλλά παραβλέπουμε το γεγονός ότι ο ξένος παράγοντας δεν θα μπορούσε να είναι τόσο αποτελεσματικός στα σχέδιά του αν δεν εύρισκε ντόπιους πρόθυμους συνεργάτες, που με καλή ή κακή πίστη παίζουν το παιχνίδι του, στη δεύτερη περίπτωση φυσικά και με το αζημίωτο. 

Από αυτή την κάπως ρομαντική αντίληψη προέκυψε και ο διαχωρισμός των ξένων σε «φιλέλληνες» και «ανθέλληνες» ήδη από το 1821, παρότι κάποιοι στρατιωτικοί «φιλέλληνες» αναζητούσαν στην επαναστατημένη Ελλάδα πεδίο προβολής των στρατιωτικών τους προσόντων και φιλοδοξιών. 

Δυστυχώς η κατάσταση έχει περιέλθει σ’ έναν φαύλο κύκλο, όπου οι περισσότεροι πολίτες ψηφίζουν με στενά οφελημιστικά κριτήρια και οι πολιτικοί στη συνέχεια ανταποκρίνονται «ευσυνείδητα» στις υποχρεώσεις έναντι των «πελατών» τους.

Αν διαιρέσουμε το ΔΧ με το ΑΕΠ (βλέπε και προηγούμενη εικόνα), παίρνουμε το παραπάνω διάγραμμα που είναι αντιστρόφως ανάλογο της δυνατότητας διαχείρισής του (όσο μεγαλύτερο το νούμερο, τόσο δυσμενέστερη η κατάσταση).

Ας δούμε τώρα την πορεία της Ελλάδας μετά τον Β’ΠΠ και τον Εμφύλιο που ακολούθησε.

(Ο Εμφύλιος ήταν αποτέλεσμα τού ότι υπήρχαν δύο πολύ διαφορετικές και απόλυτες απόψεις για το πώς έπρεπε να προχωρήσει μεταπολεμικά η Ελλάδα, ενώ η πορεία της είχε ήδη προαποφασιστεί μεταξύ Τσόρτσιλ και Στάλιν, οι οποίοι όμως δεν θεώρησαν απαραίτητο να ενημερώσουν τους ενδιαφερόμενους).

Μετά λοιπόν τον Εμφύλιο και όταν έγινε σαφές ότι η Ελλάδα ανήκει στη Δύση, έγινε προσπάθεια για αύξηση της παραγωγής σε αγροτικά προϊόντα αρχικά, και στη συνέχεια σιγά σιγά σε βιομηχανικά προϊόντα.

Όμως, η βιομηχανική παραγωγή ποτέ δεν έφτασε σε σημείο να αποτελέσει σημαντική πηγή πλούτου για την Ελλάδα (σε αντίθεση με τη ναυτιλία), γιατί δεν ήταν συνυφασμένη με τη νοοτροπία του Έλληνα που την έβλεπε περισσότερο σαν μια προσωρινή λύση για τα άμεσα βιοποριστικά του προβλήματα, μέχρι να καταφέρει να διοριστεί «στο Δημόσιο».

Από την άλλη μεριά, η συχνή αλλαγή κυβερνήσεων, νόμων και διατάξεων καθώς και η συνεπαγώμενη γραφειοκρατία, δε βοήθησε καθόλου στον μακροχρόνιο προγραμματισμό που είναι βασική προϋπόθεση για τη βιομηχανική ανάπτυξη και την προσέλκυση των ξένων επενδυτών, με αποτέλεσμα τα τελευταία χρόνια η βομηχανία μάλλον να συρρικνώνεται παρά να αναπτύσσεται.

Καθώς δε η αξιοκρατία είναι βασική προϋπόθεση για καλή παραγωγικότητα, δεν είναι δύσκολο να φανταστούμε γιατί δεν είναι αυτό το δυνατό σημείο των κρατικών βιομηχανιών, επιχειρήσεων ή οργανισμών.

Χωρίς σημαντική βιομηχανία δεν υπάρχει ούτε έρευνα ούτε συναφή επιστημονικά επαγγέλματα, άρα ούτε αρκετές θέσεις τεχνικών και ειδικών ερευνητών, με αποτέλεσμα πολλοί νέοι που έχουν σπουδάσει να μένουν χωρίς δουλειά και να οδηγούνται στην ανεργία, ή τη μετανάστευση.

Για την ικανοποίηση λοιπόν της εσωτερικής αγοράς προτιμήθηκαν λύσεις όπως η εισαγωγή προϊόντων, μια καθαρά εμπορική δραστηριότητα, πιο κοντά στις ελληνικές δεξιότητες και νοοτροπία.

Καθώς λοιπόν οι μη αγροτικές δραστηριότητες ήταν συγκεντρωμένες στις πόλεις ή γύρω απ’ αυτές και ιδιαίτερα στην Αθήνα, μια δραστηριότητα που άνθησε για αρκετά χρόνια, ήταν αυτή της ανοικοδόμισης, καθώς η ζήτηση για κατοικία ήταν πολύ μεγάλη.

Εδώ φάνηκε ένα άλλο πρόβλημα, ενδεχομένως και αυτό κατάλοιπο της Τουρκοκρατίας, ότι δηλαδή η αισθητική των οικοδομών και η λειτουργικότητα των δημόσιων χώρων δεν ήταν ανάμεσα στις πρώτες προτεραιότητες του κράτους, και μάλλον ήταν αρκετά παραπίσω.

Και για να μην τα ρίχνουμε όλα στους Οθωμανούς, το να μην δεχόμαστε εύκολα ότι κάποιος άλλος μπορεί να είναι πιο άξιος από εμάς, αυτό το κουβαλάμε από τους αρχαίους προγόνους μας.

Ο Τουρισμός θα μπορούσε να αποτελέσει τη «βιομηχανία» της Ελλάδας στο επίπεδο της προσφοράς υπηρεσιών, αλλά και αυτός είχε να αντιμετωπίσει τα παραπάνω προβλήματα, συν την κοντόφθαλμη νοοτροπία ορισμένων που ήθελαν να βγάλουν όσο το δυνατόν μεγαλύτερο κέρδος το συντομότερο.

Όσο για το Δημόσιο, είχε γίνει δεξαμενή ψηφοφόρων των εκάστοτε κομμάτων, που καθώς «έβραζαν στο ίδιο καζάνι» δεν πείραζαν αυτούς που έβρισκαν ήδη στις διάφορες υπηρεσίες, απλά πρόσθεταν κάθε φορά και τους δικούς τους.

Όσο για την "αξιοκρατία", έχει καταντήσει το πιο σύντομο ελληνικό ανέκδοτο! 
Και από κοντά και η "αξιολόγηση" και η "αριστεία", και μάλιστα από αυτούς που είναι ταγμένοι να διδάσκουν αυτές τις αξίες στα παιδιά!

Και ενώ αυτή ήταν γενικά η κατάσταση (με το διάλειμμα της Δικτατορίας που θέλησε και αυτή να σώσει την Ελλάδα επιβάλλοντας τον δικό της τρόπο), φθάσαμε να ενσωματωθούμε στην Ευρώπη και να αποκτήσουμε κοινό νόμισμα.

Όμως, ενώ αποκτήσαμε «ευρωπαϊκό» νόμισμα, δεν αποκτήσαμε και ευρωπαϊκή νοοτροπία, ένας συνδυασμός καταστροφικός, όπως αποδείχτηκε.

Γιατί η μεγάλη αξία των νέων μεταλλικών νομισμάτων σε σχέση με τα παλιά δεν συνειδητοποιήθηκε αρκετά γρήγορα από τους πολίτες, ενώ παράλληλα υπέστησαν και τη σημαντική αύξηση της τιμής πολλών προϊόντων με τη στρογγυλοποίηση των τιμών τους προς τα πάνω, με την ευκαιρία που έδινε η αλλαγή στο νέο νόμισμα στους κερδοσκόπους.

Ίσως προκαλεί έκπληξη ότι η Ιαπωνία έχει αρκετά μεγαλύτερο λόγο ΔΧ / ΑΕΠ από την Ελλάδα, αλλά το σημαντικό είναι να υπάρχει εμπιστοσύνη των διεθνών αγορών προς την οικονομία μιας χώρας. Απεικονίζεται η κατάσταση του 2014.

Σε εθνικό επίπεδο, μεγάλα ποσά τα οποία ήλθαν στην Ελλάδα από την Ευρωπαϊκή Ένωση για να γίνουν έργα και επενδύσεις δεν βρήκαν τον δρόμο τους, ή μάλλον βρήκαν άλλους προορισμούς πολύ διαφορετικούς από εκείνους για τους οποίους ξεκίνησαν.

Το ίδιο έγινε και με τις δάφορες επιδοτήσεις, που δεν αξιοποιήθηκαν αξιοκρατικά και με πρόγραμμα.

Επιπλέον η ευκολία δανεισμού των πολιτών από τις τράπεζες και η προώθηση από τα ΜΜΕ life style υψηλού κόστους στα όρια της σπατάλης, οι συνεχιζόμενες πολύ χαμηλότερες εξαγωγές απ’ ότι εισαγωγές, και η συνεχής αναβολή των κυβερνήσεων να λάβουν ουσιαστικά μέτρα περιορισμού του κόστους του κράτους επειδή θα δυσαρεστούσαν τους ψηφοφόρους τους, είχαν σαν αποτέλεσμα κάποια στιγμή να φανεί ότι «ο βασιλιάς ήταν γυμνός»

Και σαν τους μαθητές που τρέχουν την τελευταία στιγμή να καλύψουν τις ελλείψεις γνώσεων μιας ολόκληρης χρονιάς, τρέχουν και οι κυβερνήσεις στις ευρωπαϊκές χώρες, ζητώντας συνεχώς παρατάσεις για να καταφέρουν να καλύψουν τις άμεσες οικονομικές ανάγκες του κράτους.

Βέβαια, πολλά θα μπορούσαν να ειπωθούν και για την εκμετάλλευση που έγινε από τα πλουσιότερα κράτη της Ευρωζώνης σε βάρος των φτωχότερων κρατών, στα οποία τα πρώτα δάνειζαν για να μπορούν τα δεύτερα να είναι καλοί πελάτες των βιομηχανικών προϊόντων τους, οδηγώντας τα βαθύτερα στο χρέος.

Όμως, τελικά η διαχείριση ενός κράτους και η ενημέρωση των πολιτών για τις παγίδες, είναι θέμα και ευθύνη της δικής του κυβέρνησης.

Ίσως, αν μπορεί να προκύψει κάτι καλό απ’αυτή την ολέθρια κατάσταση που έχουμε περιέλθει σαν χώρα, είναι να συνειδητοποιήσουμε ότι επιτέλους θα πρέπει αν όχι να βάλουμε το γενικό συμφέρον πάνω από το ατομικό (κάτι τέτοιο θα ήταν προς το παρόν ουτοπία), αλλά τουλάχιστον να μην καταπατούμε κατάφορα το γενικό συμφέρον υπέρ του ατομικού μας.

Επίσης, όσο περισσότερο χρησιμοποιούμε προϊόντα που παράγονται στην Ελλάδα, βοηθάμε στην ανάπτυξη της οικονομίας μας και μειώνουμε το κόστος των εισαγωγών.

Μόνο έτσι θα σπάσει ο φαύλος κύκλος που μας έχει οδηγήσει στο χείλος της καταστροφής, και ο σπουδαιότερος παράγοντας προς αυτή την κατεύθυνση είναι η Παιδεία (όχι απλά η εκπαίδευση), η οποία θα επαναφέρει στο προσκήνιο τις πραγματικά σημαντικές αξίες στη ζωή.   

Γ. Μεταξάς