ΑΣΦΑΛΕΙΑ, ΓΛΩΣΣΑ, ΔΙΑΦΟΡΑ, ΕΠΙΣΤΗΜΗ, ΙΣΤΟΡΙΑ, ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ

Πέμπτη 18 Ιουνίου 2015

- ΠΟΝΤΙΑΚΕΣ ΛΕΞΕΙΣ ΑΠΟ ΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ



Οδηγός Ποντιακών λέξεων με προέλευση την αρχαία, ή την αρχαΐζουσα Ελληνική.

Δεν περιλαμβάνονται λέξεις με προφανή ομοιότητα με αντίστοιχη λέξη των Νέων Ελληνικών, ενώ σημειώνονται και λέξεις με λατινική ή βυζαντινή προέλευση.
Αφιερώνεται στον πατέρα μου Δήμο Μεταξά, γεννημένο στην Πουλαντζάκ Πόντου, που πρώτος μου ανέφερε για τη σχέση της ποντιακής με την αρχαία γλώσσα.

Του Γιώργου Μεταξά

Πηγές:
-          Άρθρα των Θ. Σαββίδη και Α. Κωνσταντινίδου
-          Το Εγχειρίδιο Διδασκαλίας της Ποντιακής, του Συνδέσμου Ποντίων Εκπαιδευτικών
-          Τα κόμιξ «Αστερίξ» στην Ποντιακή
-          Το λεξικό Ποντιακής, του Α. Παπαδόπουλου
-          Το Ετυμολογικό Λεξιλόγιον Ποντιακών Λέξεων, προερχομένων από την Αρχ. Ελλην. Γλώσσα, του Ν. Λαπαρίδη

Με παχείς χαρακτήρες σημειώνονται τα γράμματα που προφέρονται με τη χαρακτηριστική ποντιακή προφορά.

Γενικοί αρχαϊσμοί της ποντιακής, η οποία προέρχεται από το αρχαίο ιωνικό ιδίωμα:

-          Τα επώνυμα σε –ίδης, ίάδης, δηλωτικά πατρότητας
-          Η διατήρηση του Ιωνικού ε, αντί του η (πχ νύφε, αντί νύφη)
-          Η διατήρηση του ω, αντί του ου ( πχ λωρίν, αντί λουρί)
-          H κατάληξη των θηλυκών επιθέτων σε –ος, αντί –η (πχ έμμορφος, αντί όμορφη)
-          Η διατήρηση του Ιωνικού σ (πχ σεύτλον, αντί τεύτλο)
-          Η διατήρηση της σε –ον κατάληξη της προστακτικής (πχ γράψον)
-          Οι καταλήξεις ρημάτων σε –ώνω, αντί -ίζω

Ποντιακά                      Νέα Ελληνικά                           Αρχαία Eλληνικά

A
αβάριστος                     μη έγκυος                                  α + βαρύς
άβρωτος                        που δεν τρώγεται                       α + βρώσις
αγαλένιγα                     ανήσυχα                                    από το α + γαλήνη
αγγείον                         ασκός μουσικής                         αγγείον
αγγεύω                         αγγίζω                                      από το εγγύς
αγλάγανος                    ρηχός                                        α + γλάφω (κοιλαίνω)
αγλαφάζω                     καθαρίζω αυλάκι                       γλάφω (κοιλαίνω)
αγληγορετά                   σύντομα                                    γρηγορώ
αγλούπιστος                  αξεφλούδιστος                           α + γλουπίζω
αγνά                             παράξενα                                  αγνώς, από το γιγνώσκω (πβλ άγνωστος)
άγνεφος                        ξύπνιος                                     α + νήφω (πβλ νηφάλιος)
αγνωσία                        ανοησία                                     α + γνώσις
αγκαλώ ή εγκαλώ          κατηγορώ                                  εγκαλώ
αγρείμαι                        αγριεύομαι                                άγριος
αγροίκιστος                   αγροίκος                                   αγροίκος
αγούρ / άγουρος            νέος / άνδρας                             άωρος
αγρούστιν                      ανώριμος, πολύ νωρίς                 άωρος
άγωμαν                         πηγαιμός                                   άγω
αδά                              εδώ                                           ώδε
αδαπέσ’                        εδώ μέσα                                  εδώ + από + έσω
αδάρτι                           προ ολίγου                                ήδη + άρτι
αδέλαγον                      όχι μπερδεμένο                          α + δελιάζω
άετε                              εμπρός!                                     άγετε
αέτσ’                             έτσι                                           ουτωσί 
αϊλλοί                           αλλοίμονο                                  αλλ’ οίμοι
αΐκος                            τέτοιος                                      αούτικος
αθάλα                           καπνιά                                      αιθάλη
αθέρα                           ρεύμα αέρα                               αιθήρ (πνοή)
αθέρας                          ακμή μαχαιριού                          αθήρ (η άκανθα του σιταριού)
αιγίδ                             γίδι                                           αίγα
αίθρα                            αιθρία, ύπαιθρο                         αιθρία
αίρα                              ήρα (σιταριού)                            ήρα
αιρέτης                          πεισματάρης                              από το αιρώ
ακαλλίωτος                   άπλυτος                                    α + καλλιώνω
άκλερος                        άκληρος                                    α + κλήρος
ακρέντικα                      ευαίσθητα σημεία στο σώμα        αρχοντικά
άκριτος                         αδίκαστος                                 α + κρίνω
αλαχτόριν                      κόκκορας                                  αλέκτωρ
αλίζω                            αλατίζω                                     από το αλς (θάλασσα)
αλόξενος                       τελείως ξένος                             όλος + ξένος
αλυκός                          αλμυρός                                    αλυκός
άμελα                           αμελώς                                     από το αμελής
αμένυχτος                      χωρίς μήνυμα                             α + μηνύω
αμνάζω                         γεννώ (σε πρόβατο)                    από το αμνός
αναλώ                           διαβρέχω                                   αναλύω
ανάμνον                         περίμενε                                    από το αναμένω
αναντί                            αντίθετα από τη ροή                   ανάντι
αναρύνω                        αραιώνω                                    αρύνω
ανασκάφτω                    υβρίζω νεκρό                             ανασκάπτω
άνασμαν                        αναπνοή                                    ανασθμαίνω
αναστορώ                      ανιστορώ                                   ανιστορώ
άναυα                           εκτός                                        άνευ
ανασπάλω                     ξεχνώ                                        ανά + σφάλλω
αναύγιστος                    αλεύκαντος                                α + αυγίζω (από το αυγή)
ανέγνωμος                     χωρίς γνώμη                              α + γνώμη
άνοικος                         αυτός που δεν έχει σπίτι             άνοικος
ανοιχτής                        μάντης                                       από το ανοίγω το μέλλον
άνοκνος                        εργατικός                                  άοκνος
αντίμαχος                      αντίπαλος                                  αντίπαλος
αντρίζω                         παντρεύομαι (για γυναίκα)          ανδρίζω
ανόμοτος                       παράνομος                                α + νόμος
αοίκα                            τέτοια, παρόμοια                        έοικα (παρακείμ. του ομοιάζω)
αούτος                          αυτός                                        ούτος
απαγκαικά                    πάνω κάτω                                επάνω και κάτω
απαντή                          προϋπάντηση                            από το απαντώ (συναντώ)          
απανοίγω                      ανοίγω λίγο                               υπανοίγω (ανοίγω κρυφά)
απές                             μέσα                                         από + έσω
απίδιν                           αχλάδι                                      άπιον
απιτάζω                        διατάζω                                     επιτάσσω
απογλουπίζω                ξεφλουδίζω                                από + γλουπίζω
αποδελιάζω                   ξεμπλέκω                                  από + δελιάζω
αποκραίνω                    χλιαρώνω ζεστό νερό                  από + κραίνω (κρυώνω)
απόλετον                       στόμα φλύαρο                           απύλωτον
απολινώνω                     φθείρω ύφασμα                          από + λινώνω
απομαθάνω                   ξεχνώ ότι έμαθα                         από + μανθάνω
απομάλα                       έμμεσα                                      από + ομαλώς
απομυλίουμαι                παθαίνω εξάρθρωση γονάτου      από + μύλη (επιγονατίς)
απονεγκάσκουμαι          ξεκουράζομαι                            από + αναγκάζομαι
αποσκευαρίζω               μαζεύω τα σκεύη                       από το από + σκεύος
απορία                          έλλειψη πόρων, αδυναμία           απορία
αποσκελάουμαι             παθαίνω εξάρθρωση γοφού         από το από + σκέλος
αποτιμώ                        προσβάλλω                               αποτιμώ (περιφρονώ)
αποτουνύ ή αποτενύ       από τώρα και στο εξής               από + του + νυν
αποφτιλίζω                    ξεπουπουλιάζω                         από το από + πτίλον (πούπουλο)
απράγεμαν                    νωθρότης                                   από το άπραγος
άρ (πχ αρ έρθεν)            άρα                                          άρ(α)
αράζω                           τρέχω ορμητικά (για νερό)           αράσσω (κρούω ισχυρώς)
αργυρός                        λαμπρός                                   αργός (λαμπρός)
άρκος                           αρκούδα                                   άρκτος
άρμοσμαν                      συναρμογή                             άρμοσμα (πβλ και αρμός)
αρνικεύω                       γίνομαι ατίθασος                        από το αρρενικός (άρρην)
αροθυμώ                       λαχταρώ                                   από ραθυμώ ή επιθυμώ
άρρηκος                        άφθαρτος                                  άρρηκτος (στερεός)
άρρητα                          ασυνάρτητα                               από το άρρητος
αρύς                             αραιός                                      αρύς
άσα                              ανάσα                                       άση (ιωνικό)
άσαλγος                       ασελγής                                    ασελγής
ασινός                           χωρίς βλάβη                              ασινής
ασπαλίουμαι                 κλείνομαι                                   ασφαλίζομαι
ασπαλώ                        κλείνω                                       ασφαλίζω
αστόχευτος                   απρόσεκτος                               α + στοχεύω
ατέρετος                        αφρόντιστος                               α + τηρώ (πβλ απαρατήρητος)
ασύγκλιστος                  αλύγιστος                                  α + συγκλίνω
ατάσταλος                     άτακτος                                     ατάσθαλος
άφαρος                         ζωηρός, οξύθυμος                      άφαρ (ταχέως)
αφνίζω                          ατμίζω, αφρίζω                          ατμίζω
αφκά                            κάτω                                         από + κάτω
αφόραχτος                    αιφνίδιος                                    υφορώμαι (υποψιάζομαι)
αφόριγος                       γυμνός                                      α + φορώ (φέρω)
αφορμασία                    υπεκφυγή                                  αφορμή
αφς                               άφησε                                       άφες (αφίημι)
άφτω, αφτύνω                ανάβω                                       άπτω
αχαντιάζω                     βλ χαντιάζω
αχάντιν                          αγκάθι                                      άκανθα
αχνίδι                            ψαροκόκκαλο                            ακανίδιο
άχαρον                          ταλαίπωρος                               από το α + χάρις
αχοιράχαντος                σκαντζόχοιρος                           χοίρος + άκανθος
αχταλεύω                      σκαλίζω                                    εκτίλλω
αχπάνω                         αποσπώ                                    εκσπώ
αχπαράουμαι                τρομάζω                                    εκσπαράττω
αχπάσκουμαι                ξεκινώ                                       από το εκσπώ
αχρανέα                        οσμή άπλυτων σκευών                χραίνω (αλείφω, λερώνω)
άχωρος                         άγουρος                                    άωρος
αψέα                            απότομα, γρήγορα                     από το αψύς
αψίκαρδος                     θερμόαιμος                                αψύς + καρδία
άψιμον                          άναμμα                                     άπτω

B
βαρύτιμος                      πολύτιμος                                  βαρύτιμος
βασμός                         βαθμίδα, όριο χωραφιών          βασμός
βατία                            βάτος                                        βατίεια
βάφτω                           βυθίζω σε νερό                           βάπτω
βένετος                          γαλανός                                    από το βυζαν. βένετος
βιντώ                             οιστρηλατούμαι                          βινητιώ
βολίζω ή βολάζω            βυθίζω                                      από το βολή (πβλ και βολιστήρ)
βορίζω                          αερίζω, δροσίζω                      από το βορρέας
βοτρύδιν                        τσαμπί                                      βοτρύδιον
βουκόλος                      τσοπάνος                                  βουκόλος
βουλή                           θέληση                                      βουλή
βούω                             βυθίζω και λερώνω                     βύω (γεμίζω)
βοώ                              κραυγάζω                                   βοώ
βραχιόνα                       μπράτσο                                     βραχίων
βρούχος                        είδος βάτραχου, πολύ άσχημος  φρύνος
βρύμαν                          αφθονία                                     βρύω (αφθονώ)             
βρώση                           νοστιμιά                                       βρώσις (τροφή)             
βύθος                            λήθαργος                                    βυθός (βάθος)  
βώκος                           ανόητος                                      βώκος (βουκόλος)
βώλιν                            σβώλος χώματος                        βωλίον                         
                       
Γ
γαβάθα                         γαβάθα                                     από το λατιν. cavus
γαλενά                          γαλήνια                                     από το γαληνός
γαμαρίζω ή μαγαρίζω     μολύνω                                  από το μεγαρίζω (φέρομαι σαν Μεγαρεύς)
γαμέτα!                         άνδρα, σύζυγε                           από το γαμέτας
γανώνω                    γανώνω                                       γανώ (λαμπρύνω)
γαρίζω                          φωνάζω δυνατά                          γαρύω (πβλ γκαρίζω)
γαστρίν                         κοιλιά                                       γαστέρα
γέλος                            γέλιο                                         γέλως
γερίν                             κυρτός φράκτης                         γυρός (κυρτός)
γητεύω                          χρησιμοποιώ μαγικά                   γοητεύω (εξαπατώ)
γιαβρίν                          παιδί μου                                  από το αβρός
γιαγλίν                          λίπος                                        γλίνα
γιάμ                              μήπως                                       για + να + μη
γίνα                              μακριά τρίχα                              ις (ίνα)
γλεπίζω                         ξεφλουδίζω                                εκλεπίζω
γλοιάζω ή γλάζω     γλιστρώ     από το γλοιός (το λάδι που αφαιρούσαν οι αθλητές με τη στλεγγίδα)
γλουπίζω                      ξεφλουδίζω                                εκλωπίζω
γλύνω                           διαλύω, συνθλίβω                       εκλύω
γλύφω                           ξύνω, κοιλαίνω                           γλύφω (πβλ γλύπτης)
γναφίν                           σαγόνι                                       γνάθος
γνώσκω                        γνωρίζω, αισθάνομαι                   γινώσκω
γογγυλώνω                    γουρλώνω τα μάτια                     γόγγυλον (βολβός)
γομάριν                         φορτίο ζώου                               γόμος (φόρτωμα πλοίου)
γομούμαι                       γεμίζομαι                                   από το γομώ
γουζίν                           όγκος, γόνατο, αμβλύ σημείο      όζος (ρόζος)
γούλα                           λαιμός                                       από το λατιν. gula
γουλιμία                        βουλιμία                                    βουλιμία
γούρνα                          γούρνα                                      γρώνη (βαθουλωτή πέτρα)
γράνω                           φθείρω                                      γράω ή γραίνω (ξύνω, ροκανίζω)
γριβώνω                        γατζώνομαι                                από το αγρίφη (πβλ αγκράφα)
γριζεύω                         εκχερσώνω                                εκριζώω
γρύμψος                       ισχνός με γαμψή μύτη                 από το γρύψ (γρύπας)
γυναικίζω                      νυμφεύομαι (για άντρα)               από το γυνή
γυρώνω                         κυρτώνω                                    γυρώ

Δ
δαβρέχω                       ποτίζω ελαφρά                          διαβρέχω
δαβαίνω                        διαβαίνω                                    διαβαίνω
δάκνω                           δαγκώνω                                   δάκνω
δακλύζω                       ξεπλένω με νερό             διακλύζω (βλ κλύσμα)
δάνος                            δάνειο                                       δάνειον
δάξιμον                         δάγκωμα                                   δήξις
δάριν                             περιορισμένη τροφή                    από το λατιν. diariun (συσσίτιο)
δαρμενεύω                     συμβουλεύω                              διερμηνεύω
δασκεύω                       διδάσκω                                    διδάσκω
δαστολίζω                     καταλαγιάζω                             από το διαστέλλω
δαταγός                        αυτός που διατάζει                     από το διατάζω
δεξίζω                           δείχνω                                       δείκνυμι
δερ                               έδεσμα                                      είδαρ
δασύν                           πυκνό, πηχτό                             δασύς (τριχωτός)
δασυρμονή                    διασυρμός                                 από το διασύρω (έλκω)
δαυλίζω                        υποκινώ                                    από το δαυλός
δέδ(ιν)                           φόβος                                       δέος
δείσα                            υγρασία, ομίχλη                         δεύω (βρέχω)
δέμα                             δεσμός                                      δέμα (δεσμός)
δέρκουμαι                     χτυπιέμαι                                  από το δέρω
δί(γ)ω                            δίνω                                          δίδω
δικέλλ(ιν)                       γεωργική σκαπάνη                     δικέλλιον
δικλωπία                       διπροσωπία                               δις + κλώψ (κλέφτης)
διπλάζω                        διπλασιάζω                               διπλάζω
διχωτός                         αμφίβολος                                 διχωτός
δόδιν                             κίνδυνος, κακή τύχη                    από το δίοδος
δολώνω                        νοθεύω                                      δολώ (εξαπατώ)
δονώ                             κουνώ                                       δονώ
δρακέλλενος                  ο θρυλικός Έλληνας                   δράκος + Έλλην
δρανίν                           ράφι, υπερώο                            έδρανον
δράχνω                         αρπάζω                                    δράττομαι
δυναστά                        μεγάλη ανάγκη                          από το δυνάστης
δώμαν                           κατοικία, στέγη                          δώμαν

Ε
εβγάλλω                       εξάγω                                       εκβάλλω
εβγώνω                         βγαίνω                                      εκβαίνω
εγδίν                             γουδί                                        ίγδη
έγκα                             έφερα                                       ήνεγκα
εγκαλώ                         μηνύω κάποιον                           εγκαλώ
εγνεύω                          νεύω                                         εκνεύω
εγνεφίζω                        ξυπνώ, ξεμεθώ                           εκνήφω
εθαρώ                           νομίζω                                       θεωρώ
έθε, ‘θε                         του, αυτού                                 έθεν
ειδοσίδα                        μορφή, πρόσωπο                       είδος (μορφή)
είδωλον                         εικόνα, φάντασμα                       είδωλον
εικάζω                          συμπεραίνω, θεωρώ                   εικάζω
εικός                             εικασία                                     εικός (το πιθανόν)
ειτεκεί                           προς τα εκεί                              είτα + εκεί
εκείθεν                          από εκεί                                    εκείθεν
εκείμ’νε                         πλάγιαζα                                  από το κείμαι
ελάεμαν                        το έλεος                                    από το ελεώ
ελάμνω                          οργώνω, κωπηλατώ                    ελαύνω (ωθώ)
έμνοστος                       νόστιμος                                    έμνοστος
έμπαιδος                       έγκυος                                      εν + παις
εμπαλλίζω                     μπαλώνω                                   από το εμπάλιν
εμπρολάτης                   προπορευόμενος                        εμπρός + ελάτης (από το ελαύνω)
έμψυχα                         σπλάχνα                                   από το έμψυχος
εναύλιν                          αυλή, κήπος                              εναύλιος
ενέχκουμαι                    είμαι συνεργός                           ενέχομαι
εντάμα                          αντάμα                                      εν + τω + άμα
έναξάι                           πολύ λίγο                     ένα + ξάι (από το λατιν. exagium –> ζυγαριά)
εντώκα                          χτύπησα                                   ενέδωκα
εξαγουρεύω                   εξομολογώ                                εξαγορεύω (βγάζω στη φόρα)
έξαμος                          μέτρηση διαστάσεων                   από το λατιν. examen (κανών)
εξάπτω                         ανάβω                                       εξάπτω
εξέβα, εσέβα                 βγήκα, μπήκα                            έξω (έσω) + βαίνω
εξέγκα, εσέγκα              έβγαλα, έβαλα                          εξ (ες) + ήνεικα (ήνεγκα)
εξόμπλιν                πατρόν κεντήματος, μορφή     από το λατιν. exemplum (υπόδειγμα)                  
επεβγάλλω                    ανταποδίδω                               από + εκβάλλω
επέντεσα                       συνάντησα                                 από το απαντώ
επίβαρος                       βραδυκίνητος                             επίβαρυς
επίχερος                       επιδέξιος                                   επί + χείρ
εποίναμε                       κάναμε                                      από το ποιώ
επορεί                           μπορεί                                      από το πόρος (πέρασμα)
ερέχκουμαι                    μου αρέσει κάτι                          ορέγομαι
εριστέας                        εριστικός                                   από το ερίζω
έταιρος                          σύντροφος                                 εταίρος
έτερος                           άλλος                                       έτερος
ευδία                            καλοκαιρία                                ευδία
εύκαιρος                       άδειος, βολικός,          ανόητος ευ + καιρός (κατάλληλος για χρήση)
εύλερος                         σπανός, απαλός                        εύλερος
έφρονος                      χαρούμενος                               εύφρων 
εφτάγω                         κάνω                                         ευθειάζω
εχτήθα                          από μνήμης, ή καρδιάς               εκ στήθους
έχτομος                         υβριστής                                    έκτομος (ευνούχος)
εχτρέβω                        αντιστρέφω                                εκστρέφω

Ζ
ζαντός                           τρελλός                                     σάννας (μωρός)
ζευλίν                            εξάρτημα ζυγού ζώου                 ζεύγλη
ζογρύνω                        υγραίνω                                    από το διυγραίνω
ζωγρίζω                        αιχμαλωτίζω, κτυπώ                   ζωγρέω

Η
ηλάζω                           εκθέτω στον ήλιο                        ηλιάζω
ήμπαν                           οπουδήποτε                              ην + πη + αν
ημσός                           μισός                                        ήμισυς
ήνταν                             οτιδήποτε                                  ήν + τι + αν
ήντζαν                           οιοσδήποτε                                ην + τις + αν
ήπαρη                           συκώτι                                      ήπαρ

Θ
θαλαμίδ’                        χώρισμα, αποθήκη                     θαλαμίδιον
θαλύνω                         βλαστάνω                                  θάλω
θέμα                             διοικητική περιοχή                      από το βυζαν. θέμα
θέκω                             βάζω                                         τίθημι
θελεσινά                       με τη θέληση                             από το θέληση
θελκός                          θηλυκός                                    από το θήλυ
θερακώνω                      εξαγριώνομαι                             θηριακός
θεωρία                          όψις, θωριά                               θεωρία
θήμιγμαν                       γαμήλιος χορός, κάλαντα            από το φημίζω (διασπείρω φήμη)
θόλιν                             καμάρα                                     θόλος
θονός                            σωρός                                       θις- θινός (σωρός)
θρακώνω                       ανάβω κάρβουνα                        ανθρακώ
θρύμμαν                        ψίχουλο                                    θρύμμα
θρύφτω                         κομματιάζω                               θρύπτω
θύμπρον                        θυμάρι                                      θύμβρον
θώπεκας                       τσακάλι                                     θως
θωρέα                           όψη                                          θεωρία

Ι
ιδάναι                            να δείς                                      από το ιδείν
ιδάσιμος                        όμορφος                                    από το ιδείν
ιδρωκαμάτ(ιν)                 μεροκάματο                               ιδρώς + κάματος
ιθάκιν                            μαστός αγελάδας                       τίτθη (θηλή)
ικανώ                            είμαι ικανός, αρκετός                  ικανώ
ίλα                                θερμοπαρακαλώ                        από το ίλεως
ιλαρός                           γερός, υγιής                              ιλαρός (ευχάριστος)
ιλλιαεύω                        χαιδεύω                                    ίλαος (εύθυμος, ευγενής)
ιλοίφιν                           πανί για τρίψιμο                         από το αλοίφω
ιλός                              λείος                                         λείος
ίμμονα                           επίμονα                                     έμμονα
ινώνω                            γίνομαι πηκτός                           ινώ (ενδυναμώνω), πβλ ίνα
ιστορώ                          διηγούμαι                                  ιστορώ
ιχώριν                            κρόκκος αυγού                          ιχώρ (αίμα θεών)

Κ
καβέα                           σωρός, αποθήκη                        από το λατιν. cavea (κλωβός)
καγκανείς                      κάποιος                                     καν + κανείς
καδίν                             κάδος                                       καδίον
καθέδρα                        θρόνος                                      καθέδρα (κάθισμα)
καθελακός                    καθ’ ολοκληρίαν                         καθολικός (γενικός)
κάθεν                            κάτω, παρακάτω                        κάτωθεν
κάκη                             έχθρα                                       κάκη (μοχθηρία)
καλέμ                           καπνοδόχος                               κάλαμος
καλιβώνω                      πεταλώνω           από το λατιν. caliga (στρατιωτικό υπόδημα με καρφιά)
κάλλος                          ομορφιά                                    κάλλος
καλλύνω                        γίνομαι ωραίος                           από το κάλλος
καλλίων                         καλύτερος                                   καλλίων                
καν                               μέχρι, περίπου                           και + αν
κανείμαι                        είμαι επαρκής, δύναμαι               ικανέω- ικανέομαι
κάντζαρος                     αράχνη                                      κάνθαρος
καντζίν                     καρπός καρυδιού, φουντουκιού      κανθίον
καντυλάζω                     πρήζομαι (σε πληγή)                  κανθύλη (σπυρί)
καπίστρι                        χαλινός                                     από το λατιν. capistrium
καπίτζιν                         αλεστικό δικαίωμα                     καπίθι (μέτρο όγκου)
κάποθεν                        από κάπου                                καν + πόθεν
κάρα                             κεφάλι                                      κάρα
καρνάλιν                        καλάθι για τρόφιμα                    από το λατιν. carnarium (κρεατοθήκη)
καρσί                            αντίκρυ                                      εγκαρσίως
κάτα                             γάτα                                         από το λατιν. catus (αίλουρος)
καταθαρρώ                    έχω ελπίδα                                κατά + θαρρώ
κατάκλα                        τούμπα                                     κατά + κλάω
καταλύνω                      καταστρέφω                              καταλύω
καταμήνια                      έμμηνη ρύση                              καταμήνια
κατασπάνω                   κομματιάζω                               κατασπώ
κατατάγουμαι                προέρχομαι                               κατατάσσομαι
καταφανίζω                   εξαφανίζω                                 καταφανίζω
κατενίζω                        ξεπλένω                                    καταιονίζω
κατερύζω                      απομακρύνω                              κατερύκω (εμποδίζω)
κατί                              καθώς, όπως                             κι + αν + τις
κελεύω                          δίνω οδηγίες                              κελεύω
κεμέρ                            ζώνη με θήκες                            καμάρα (στρατιωτική ζώνη)
κενώνω                          αδειάζω                                    κενώνω
κερεντή                         κόσα (μεγάλο δρεπάνι)               κείρω (κουρεύω), ή αρμένικο
κεπί(ν)                           κήπος                                       κηπίον
κερδαίνω                       κερδίζω                                     κερδώ
κεσ’ ή κέσου                  προς, εκεί                                 και + έσω
‘κι                                 δεν                                            ουκ > ουκί > κι
κι (εμπρός από φων.)      και                                            και
κιάν                              προς τα πάνω                            και + άνω
κιάρ                              λοιπόν                                       και + άρα
κιντέα ή κινθέα               τσουκνίδα                                  κνίδη
κιούπ                            πιθάρι                                       κύπη (κύπελο)
κίσσα                            καρακάξα                                 κίσσα
κιτάρ(ιν)                       λειρί, κλειτορίδα                         κίδαρις
κλητόριν                        συγκέντρωση διασκέδασης         κλητός (προσκεκλημένος)
κλινάριν                         κρεβάτι                                     κλίνη
κλίνη                             παιδικό κρεβάτι -κούνια              κλίνη
κλίσκουμαι                    σκύβω                                       από το κλίνω
κλιστός                         σκυφτός                                    από το κλίνω
κλώσκουμαι                   γυρίζω                                      κλώθω (συστρέφω το νήμα)
κνήθω ή κνέθω               ξύνω μέρος σώματος                   κνήθω
κνησμάρα                      φαγούρα                                   κνησμός
κοιλώνω                        βαθουλώνω                                κοιλώνω
κοκκίν                           σιτάρι                                        από το κόκκος
κολάζω                         βασανίζω                                   κολάζω (τιμωρώ)
κόλφος  ή κόλφιος          στήθος, αγκαλιά                                    κόλπος (στήθος)
κομπούμαι                     απατώμαι                                  από το κομβώ (εξαπατώ)
κομπώνω                       εξαπατώ                                   κομβώ (εξαπατώ)
κομψού                         γυναίκα ραδιούργα                     κομψός (πολυμήχανος)
κοντυλησία                    κόπωση                                    κονδυλισμός (γρονθοκόπημα)
κοράσον                        κορίτσι                                      κοράσιον
κόρδα                           χορδή                                       χορδή
κορώνα                         κοράκι                                      κορώνη
κόρος                            υγρασία εδάφους                       κόρος (χορτασμός)
κορωνίδιν                       ρόπτρο                                      κορωνίς (κυρτό αντικείμενο)
κοσσάρα                       κότα                                         κόσσα (ιωνικός τύπος)
κόττος                           κουτός, αλλόκοτος                     κόττος
κοτύλη                          σβέρκος                                    κοτύλη (κοίλωμα)
κουΐζω                          φωνάζω                         κοΐζω (γρυλλίζω), ή ηχοποίητο
κούκουβα                      ανακούρκουδα                           από το κυφός
κουλίζω                         κολοβώνω                                  κόλος (πβλ κολόβωμα)
κουλώνω                       αμβλύνω                                    κολούω (κολοβώνω)
κουμούλιν                      σωρός                                       από το λατιν. cumulus (σωρός)
κουρνόν                       νερό καθαρό                              κρουνός (νερό που αναβρύσει)
κούρσος                        επιδρομή                                   από το λατιν. cursus
κουρφεύω                      επαινώ, καυχώμαι                      κορυφεύω (αποκορυφώνω)
κουσπίν                        μεντεσές                                    από το λατιν. cuspis (αιχμή)
κούφος                          κούφιος                                     κούφος (ελαφρύς)
κοχλακιστόν                  βραστό                                      κοχλάζω
κοχλίδιν                         σαλιγκάρι                                  κοχλίας
κραματίζω                     κατακάθωμαι (σε υγρά)              κραματίζω (αναμιγνύω, εμβαπτίζω)
κρατεύκομαι                  συγκρατούμαι                            κράτος (δύναμις, ισχύς)
κράτος                          παροχή υποστήριξης                  κράτος (δύναμις, ισχύς)
κρεμάνω                        κρεμώ                                       κρεμμάνυμι
κρεμόνα                        φρύγανα                                    ακρέμων (κλώνος)
κρενίν                            βρύση                                       κρήνη
κρούμπιν                       οφθαλμός φυτού                        κόρυμβος (ακραίο τμήμα)
κρούω                           χτυπώ                                       κρούω
κρωπίν                          τσάπα                                       κρώπιον
κυττάρ(ιν)                      πέος, αιδοίον                             κύτταρον
κώδιν                            σώμα, ανάστημα                        κώδιον (δέρμα προβάτου)
κωδών                           κουδούνι                                    κώδων
κώμα                            κωμοπόλεις                               από το κώμη

Λ
λάβ(ιν)                           λαβή                                         λαβίς
λαγγεύω                       πηδώ                                        λαγγόω (πηδώ προς τα πίσω)
λάγκα                           αργοκίνητα                                λαγγάζω (βραδύνω)
λαλάτσ(ιν)                     πέτρα                                       λάας (λίθος)
λαμνίν                           λάμα                                         από το λατιν. lama (λάμα, έλασμα)
λάμνω                           κωπηλατώ, οργώνω                    ελαύνω
λανόν                            αραιό, ελαφρύ                           από το λατιν. lana (χνούδι)
λαπάρα                                    το κρέας της κοιλιάς                   λαπάρη
λαρούμαι                       γίνομαι καλά                              από το ιλαρός (ευχάριστος)
λάσκουμαι                     περιφέρομαι                              αλάομαι
λαταρίζω                       σαλεύω, κινούμαι                       από το ελατήρ
λαχίδα                          σειρά                                        από το λαγχάνω
λαχ                              μακάρι να, είθε                          λαγχάνω (πβλ και λαχνός)
λαχμάζω                       λαχανιάζω                          λιχμάζω (γυρίζω τη γλώσσα σαν φίδι), ή ηχοποίητο
λάχτα                           κλωτσιά                                      από το λακτίζω
λαχτάζω                        κλωτσώ                                     λακτίζω
λεβόρ(ιν)                        ελλέβορος (βότανο)                    ελλέβορος
λεγνός                           λεπτός                                      λύγινος (φτιαγμένος από λυγαριά)
λειρίτα                          αγριόχορτο                                λείριον (κρίνος)
λειφτός                          λειψός, χαζός                            από το λείπω
λείχω                            γλείφω                                      λείχω
λεμόνα       παγανιστική θεότητα των αγρών*   από το λεμόνι/λειμών με κατάληξη –όνα, κατά τη
                                                                                    ρωμαϊκή θεότητα Pomona (pomum = φρούτο)
λευρός                          σπανός, απαλός                        λευρός (λείος, ομαλός)
λεφτά                            προσεκτικά                               λεπτός (ευφυής)
λεχτόριν                        πετεινός                                    αλέκτωρ
λελεύω                          να σε χαρώ                                λιλαίωμαι (επιθυμώ, χαίρομαι)
λεφτοκάριν                    φουντούκι                                  από το βυζαν. λεπτοκάρυον
λίβος                             σταγόνα, σύννεφο                       λείβω (στάζω), λιψ (σταγόνα)
λιγωρία                         στεναχώρια, αδημονία                 ολιγωρία (αμέλεια)
λιμάζω                          πεινώ πολύ                                από το λιμός
λίντζιν ή λύντσ’               λείος λίθος, βότσαλο                  από το όλυνθος (άγουρο σύκο)
λιροπρόσωπος               δύσμορφος                                λιρός (αισχρός)
λισγάριν, λιστρί              σκαπάνη                                   λίσγος, λίστρον (σκαπάνη)
λοβίν                             θήκη σπόρων, όσχεο                  λοβός
λογάδιν                         κόσμημα, πολύτιμο                    λογάς (διαλεχτός)
λοιμική                          ιλαρά                                        από το λοιμός
λοπίν                            περίβλημα, φλούδα                    λόπος (φλοιός)
λωλός                           τραυλός                                    ολωλώς- όλλυμι (χάνομαι)
λώμα                            ρούχο                                       λώμα (ραφή), λώπη (ρούχο, πβλ λωποδύτης)
λώματα                         πράγματα                                 από το αναλώματα
λωρίζω                          βάζω λουριά                              από το λωρίον   

* κατά την άποψη του γράφοντος, η συνήθης ερμηνεία είναι ότι προέρχεται από «Ηλιομάνα»

Μ
μαβίν                             κυανό                                        από το λατιν. malva
μαγαρίζω                      βλ γαμαρίζω
μακέλλιν                        κασμάς                                     μακέλλη
μαλέας                          συφιλικός (βλ και φραγκομάλα)  
μαλέζ(ιν)                        χυλός                                        μάζα
μαλόν                            μυελός                                      μυελός
μανίν                             καμμένο ύφασμα                        μανός (αραιός)
μανίουμαι                      διαλύομαι σε στάχτη                  από μανός (αραιός)
μάντος                           σχοινί για ανύψωση                    ιμάς - ιμάντος
μάραντο                        αμάραντος (λουλούδι)                 αμάραντον
μαργώνω                       μουδιάζω                                   μάργος (ανόητος)
μαρμαρίζω                     ακτινοβολώ                                μαρμαρίζω (πβλ μάρμαρο, μαρμαρυγή)
μαρουκούμαι                 αναμασώ την τροφή                    μηρυκώμαι
μαρτσούφ                      μικρός σάκκος                           μαρσίπιον
μαστρώνω                      θηλάζω                                     από το μαστός
μάστορας                      μάστορας                                  από λατιν. magister
μαχ                              έχθρα (έθιμο σιωπής)                 μάχη
μαχάν                           φυσητήρας σιδηρουργού           μηχανή
μαχανά                         αιτία, δικαιολογία                       μηχανή
μεγαλύνω                      μεγαλώνω                                  μεγαλύνω
μεζετέρ ή μειζετέρ          προύχοντες                                μείζονες
μελεθρείον                     εξάρτημα του μύλου                   μύλωθρον
μελιτώνω                       γλυκαίνω                                   μελιτώ
μενίζω                           μηνύω                                       μηνύω
μέρ                               μήπως                                       μη + άρα
μεράκ                           πόθος                                       από το ίμερος (πόθος)
μεριάμ                           και όμως                                   μη + άρα + μη
μερίν                             μηρός                                        μηρίον
μέρμερα                        βαθύς ύπνος                              μέρμηρα
μεσάζω                         βρίσκομαι στο μέσον                   μεσάζω
μεσοδία                         μέση του δρόμου                        μέσος + οδός
μέφκουμαι                     υποψιάζομαι                              μέμφομαι (κατακρίνω)
μιάρ                              μήπως                                       μη + άρα
μικρόντας                      από την παιδική ηλικία               μικρός όντας
μνέσκουμαι                    θυμούμαι                                   μνέομαι
μόδι                              χρηματικό ποσό                         μόδιον (μέτρο σιτηρών)
μονή                              διαμονή                                     μονή
μοίρα                            μερίδιον                                    μοίρα
μορ                               βατόμουρο                                 μόρον
μορτή                            ενοίκιο χωραφιού                        από το μείρομαι
μούρδος                        θολός                                        μούρδα (κατακάθι) πβλ μούργα
μουστρίζω                     γίνομαι κατηφής                         από το λατιν. monstrum (τέρας)
μουχτερόν                      αγριόχοιρος                               από το μοχθηρός
μουχτερός                     ανάγωγος                                  μοχθηρός
μύλιν                             προσθήκη αλευριού σε φαγητό   άμυλον
μύριοι                            πάρα πολλοί                             μύριοι (10.000)
μωδώ                            μουδιάζω                                   αιμωδιώ
μώλιν                            σωρός από πέτρες                     μώλος (πβλ μώλος λιμανιού)                   
μωμόγερος                    ακμαίος γέρος                           από το Μώμος (θεός της μομφής) + γέρων
μωρός                           ανόητος                                     μωρός
μώσαν                           ευθύς ως                                   μη + ωσάν

Ν
νάζω                             λιπαίνω, οργώνω                        νεάζω (ανανεώνω)
ναϊλλοί                          αλλοίμονο                                  αλλ’ οίμοι
νάλια                            ύφαλα πλοίου                            ενάλιος
νασάν                            χαρά σε ...                                να + ωσάν
ναφιλέ                           άχρηστος                                  ανωφελής
νέαθεν                           εκ νέου                                      νεόθεν
νεγκάσκουμαι                κουράζομαι                               αναγκάζομαι
νεζβήνω                        σβήνω                                       ανασβέννυμι
νίφκουμαι                      νίβομαι                                      από το νίπτω
νοΐζω                             καταλαβαίνω                             νοώ
νόμα                             δώσε                                         από το νέμω (πβλ διανέμω)
νουνίζω                          σκέφτομαι                                 από το νόος
νώμα                             δώσιμο                                      από νωμώ

Ξ
ξάι                                καθόλου                          από το λατιν. exagium (μέτρο χωρητικότητας)
ξαγορεύω                      εξομολογώ                                εξαγορεύω
ξαμώνω                    εξομοιώνω                                   εξομοιώνω
ξεραχούμαι                    ξεκαρδίζομαι                             εκραχώ (εξαρθρώνω την ωμοπλάτη)
ξερώ                             τα λέω όλα                                εκ + ερώ (από το λέγω)
ξάφτω                           πυρώνω                                    εξάπτω
ξάψη ή ξάψιμον              πυράκτωμα                               έξαψις
ξύγαλαν                        γιαούρτι                                    από το βυζαντινό οξύγαλα
ξύνω                             χύνω                                         εκχέω

Ο
οδή                               θέση, σειρά                               οδός
όθεν                              όπου                                         όθεν
οκνέας                          τεμπέλης                                   οκνός
οκνία                             τεμπελιά                                   οκνία
όλισμαν                         καθίζηση                                   ολίσθημα
ολολύζω                        θρηνώ                                       ολολύζω
ομάλα                           ισιώματα                                   ομαλός
ονειδάζω                       κοροιδεύω                                 από το όνειδος
ομάζω                           μοιάζω                                      ομοιάζω
όμνυσμαν                       όρκος                                        από το ομνύω
ομνώ                             ορκίζομαι                                  ομνύω  
όνειδος                          ντροπή                                      όνειδος
οράζω                           βλ ωράζω
ορθίαν                           αλήθεια                                     από το ορθόν
ορμάν                   πυκνή βλάστηση, δάσος                  ορμανόν (δύσκολο)
ορμίν                             ρυάκι                                        από το ρυμίον
ορνίθιν                           κότα                                         όρνιθα
ορτάρι                           χοντρή κάλτσα                  αρτήρ / αορτή (πατούτσι / μάλλινη κάλτσα)
ορωγμώ                        ερευνώ                                      ερευνώ
ορωνεία                        ειρωνεία                                    από το είρων
οσπιτιανός                     σπιτικός                            από το βυζαντινό οσπίτιον (πβλ και hospital)
οστούδ(ιν)                      βλ στούδιν
ούβα                             το φυτό σουβριά                        όα
ούμπαν                         όπου                                         όπου + αν
ουρνούμαι                      ουρλιάζω                                   ωρύομαι
ούτω πως                      έτσι (υβριστικά)                          ούτω πως
οχλεύω                         επιπλήτω            οχλεύω (υποκινώ), πβλ και όχλος, αναμοχλεύω κλπ
οψέ                               χθες                                          οψέ (αργά), πβλ και όψιμος

Π
πα                                πάλι                                         πάλιν
πάγγελος                      περίγελος                                  παν + γέλως
πάγουρος                      καβούρι                                     πάγουρος
παθιάσκουμαι               προσβάλλομαι από ασθένεια      από το πάθος
παίγνα                          παιχνίδια, κοροϊδία                     παίγνια
παλαλός                       παλαβός                                   απολωλώς (απόλλυμι)
παιδεύω                        διδάσκω                                    παιδεύω
πάλα                            σπάθα                                      από το πάλλω
παλάζω                         ρυπαίνω                                    παλάσσω
παλλαγώνω                   επισκευάζω                               παλλακώ
πάντεινος                       πολύ ανδρείος                           παν + δεινός
παντέλλενος                  άξιος Έλληνας                           παν + Έλλην
πάπας                          πατέρας                                    πάππας (πατέρας)
παράβουλα                   απερίσκεπτα                             παρά + βουλή
παραθεός                      προστάτης                                 παρά + θεός
παρακάθ                       νυχτέρι                                      από το παρακάθημαι
παρακόλλιν                   παρατσούκλι                             παρά + κολλώ
παραστάρ                     παραστάτης πόρτας                   παραστάτης
παραφέρω                     παραβάλω, παρομοιάζω          παραφέρω
πάρδος                         γάτος                                        από το λατιν. pardus (πάνθηρ)
παρώρας                       παράκαιρα                                παρά + ώρα
παρώτι                          σκουλαρίκι                                παρά + ους - ωτός
παρχάρα                       βοσκόποποι                              βυζαντινό «παρά το χωρίον» (μια εκδοχή)
πεκούλιν                       περιουσία                                  από το λατν. peculium
πελώρ(ιν)                       πανύψηλος                                πελώριος
πενητεύω                       είμαι φτωχός                              πενητεύω
πέπαινος                       ώριμος                                      από το πεπαίνω
πέραν θέμπεραν            πέρα για πέρα                           πέραθεν
περάνω                         διαβαίνω                                    περώ
περίλοιποι                     υπόλοιποι                                 περί + λοιποί
περισάν                        άνω – κάτω                                από το περισσός                                               
περίχαρος                     πολύ χαρούμενος                       περιχαρής
πέρπερα                       χρυσά νομίσματα                       από το βυζαντινό υπέρπυρα
πίζηλος                         αυτός που εύκολα ματιάζεται      επίζηλος (αξιοζήλευτος)
πιθήκω                          βάζω κάτι πάνω σε κάτι άλλο      επί + θέτω (από το επέθηκα)
‘πίκαλα                         πολύ καλά                                επί + καλά
πιλώνω                          φτάνω στο τέλος                     πιλώ (σφίγγω)
πινάκιν                          ξύλινο πιάτο                              πινάκιον
‘πιταγός                        αυτός που διατάζει                     από το επιτάσσω
‘πιτάζω                         διατάζω                                     επιτάσσω
πλάθω                          είμαι πλήρης                              πλήθω (πβλ και Πλήθων)
πλαν                             δίπλα, πλάι                               πλάγιος
πλάνος                          απατεών                                    πλάνος
πλάνω                           δημιουργώ                                 πλάσσω
πλείον                           περισσότερο                              πλείον
πλερώνω                       γεμίζω                                       πληρώ
πλήσκω                        πληγώνω                                   πλήσσω (κτυπώ)
πλουμίν                         κέντημα                                     από το λατιν. pluma (φτερό)
ποδεδίζω                       ικετεύω                                     πους + έζομαι (γίνομαι υποπόδιο)
ποίμαν                          κακό πλάσμα                            ποίημα (τεχνούργημα)
ποίσον                          κάνε                                          από το ποιώ
πουθέν ή πουδέν            πουθενά                                    ποθέν
πουλλίν                         πουλί                                        από το λατιν. pullus (νεοσσός)
πουρπουρίζω                 λαμποκοπώ                               από το υπέρπυρος (διάπυρος)
πραγιάζω                      ησυχάζω                                   πράος
προσκάρδια ή προκάρδια           μαστοί                           προς + καρδία
προσονιδάζω                 κοροιδεύω                                 προς + ονειδίζω
προσώρας                     προσωρινά                                προς + ώρα
πύρα                             φωτιά                                        πυρά
πυράζω                         πυρακτώνω                                πυράζω

Ρ
ρακάνιν                         φυσικό εμπόδιο                          ορκάν, από το έρκος (φραγμός)
ράμμα                           κλωστή                                     ράμμα
ραφίδιν                          χοντρό νήμα                               ραφίς
ρινέα                             λίμα                                          ρίνη
ρούζω                           πέφτω                                       ρέω, ροή
ροχάζω                         ροχαλίζω                                   από το ρόγχος
ρυπώνω                       ρυπαίνω                                    ρυπώ
ρωχότιν                         ρήγμα                                       ρωχμός

Σ
σαλμίν                           δοκάρι, κυλινδρικό ξύλο              σέλμα
σαντάλι                         σανδάλι                                     σάνδαλο
σαχτάριν                       στάχτη                                      από το στακτή (στάζω)
σβολούμαι                     τα χάνω                                  ασβολώ (μαυρίζω), πβλ αποσβολωμένος
σέθα, σήκος                  σκώρος                                     σης
σεύτλον ή σεύτελον        τεύτλο                                       σεύτλον
σεύτελος                       ανόητος                                     από το ευτελής
σερεύω                         σωρεύω                                     σωρεύω
σιγερός                         σιωπηλός                                  σιγηρός
σίγνα                            σημάδι, ίχνος                             από το λατιν. signum (σημείο, σημάδι)
σίτα                              καθώς                                       εις + όταν
σίφωνας                        τυφών                                        σίφων (θαλάσσιος τυφών)
σκέντρο                     κεντρί                                        κέντρον
σκιρρός                         πηκτός                                      σκιρρός (σκληρός, πηκτός)
σκοτία                           σκοτάδι                                     σκοτία
σκόπελος                      σκιάχτρο                                   σκόπελος (βράχος)
σκουλλίζω      ζύμωμα μαλλιών βαφτιζόμενου με κερί      από το σκόλλυς
σκουλλίν                       τούφα μαλλιών                           σκόλλυς
σκούλος                        γόμφος μηρού                            σκέλος
σκούμαι                         σηκώνομαι                                 από το σηκώ
σκουντουλίζω                 μοσχοβολώ                           σκουττάριν > κουττάριον > κύτταρο (κερήθρα)
σκουτέλιν                      πινακίδα                                    από το λατιν. scutella
σκωλέκ                         σκουλήκι                                   σκώληξ
σκώφτω                      περιγελώ, διαβάλω                     σκώπτω
σούγλα                         σούβλα                                     από το λατιν. subula
σουμά                           κοντά                                        από το σιμός
σουχράζει                     σουρουπώνει                             ωχριάζει – αισχριά
σπάζω                          σφάζω                                      σφάζω
σπάνω                          ραγίζω, σπάζω                          σπάω-ώ
σπέλια                          σπηλιά                                      σπήλαιον
σπεντάμ’                       σφένδαμο                                  σφένδαμος
σπίγγω                         πιέζω                                        από το σφίγγω (στα Ιωνικά σπίγγω)
σπίχκουμαι                    πιέζομαι, σφίγγομαι                   από το σφίγγω (στα Ιωνικά σπίγγω)
σποτάλα, σποτάλεμαν    σπατάλη                                   σπατάλη
σπουδαχτά                    βιαστικά                                    από το σπουδή
στάδιν                           ανοικτός χώρος                          στάδιον
σταλίζω                         στήνω όρθιο                               σταλίζω (στηρίζω)
στάμαν                          σταμάτημα                                από το ίστημι
σταρχίζω                       εφοδιάζω με τρόφιμα                  σίτος + αρκώ à σιταρκώ (βυζαντινό)
στατά                            σταράτα                                    στατός (ακίνητος)
στέβος                          στέγη                                        στέγος
στέλιν                            στυλιάρι                                    στειλίον
στουράκιν                      ράβδος                                      στύραξ
στραγγώνω                    δυσκολεύω                                στραγγός (στρεβλός)
στρατεία                        εκστρατεία                                στρατεία
στρέγω                          συμφωνώ                                   στέργω (αγαπώ)
στρέφτω                        γυρίζω, ξερνώ                            στρέφω
στέατα                          λίπη                                          στέαρ
στούδα                          κόκκαλα                                   από το οστούν
στοιχώ                          στέκομαι σε σειρά                      στοιχώ
στρούθα ή στρουθίν        σπουργίτι                                  στρούθος
στύπος                          στυφός                                      στύπος
συβαλτά                        το ένα μέσα στο άλλο                 από το συν + βάλλω
συγηρώ                         γερνώ μαζί με κάποιον άλλον      συν + γηράσκω
σύγκειμαι                      ανήκω                                       σύγκειμαι
συγκλίνω                       σκύβω                                       συν + κλίνω
συγκυρώ                       συναντώ                                    συγκυρώ
συζεξία                         συνεταιρισμός                            σύζευξις
συμποδίζω                    σκοντάφτω                                 συμποδίζω (δένω μαζί τα πόδια)
συναυλίζω                     γειτονεύω                                  συν + αυλίζω
συνεικάζω                     συμπεραίνω                               συνεικάζω (παρομοιάζω)
συνεργία                       συνεργασία                               συν + έργο
συντελέα                       δύναμη σωματική ή ηθική            από το συντέλεια
συντσία                         συνέντευξη, ομιλία                      συντυχία
συφιλώ                          προσαρμόζω, προσαρμόζομαι     συν + φιλώ
συφράζω                       φράζω                                       συμφράζω (συγκλίνω)
συχαριάζω                    συγχαίρω                                  συγχαίρω
συχράουμαι                   προσκολλώμαι                           συγχρώμαι (συναναστρέφομαι)
σύψυχος                       ολόψυχος                                  συν + ψυχή
σώζω                            αντέχω                                      σώζω
σωρεύω                        κάνω σωρό                                σωρεύω
σωτικός                         ντόπιος                                      από το έσωθεν

Τ
τάδετις                          κάποιος                                                τάδε + τις
τάγμα                           τάμα                                         τάγμα (διατεταγμένο)
τάλαντο                         σήμαντρο                                   τάλαντο (ζυγαριά)
ταράουμαι                     ανακατεύομαι                            από το ταράσσομαι
ταρέζ                            ράφι                                          από το γαλλικό étagère
ταρρός                          ικμάδα                                      από το ταρσός (φτέρνα)
τάτας ή τεττές                πατέρας, μπαμπάς                    άττα ή τέττα (πατέρα!)
ταυρολάσιον                  οργασμός βοοειδών                    ταύρος + έλασις (από το ελαύνω)
τελένω                           τελειώνω                                    τελειώ
τεμέτερον, κλπ               το δικό μου, κλπ                        το ημέτερον, κλπ
τέμνον                           εικονοστάσι, τέμπλο                   τέμενος
τεντελίζω                       τρέμω                                        τανταλίζω (ταλαντεύομαι)
τέρεμαν                         κοίταγμα                                   από το τηρώ
τέστα                            δοχείο                                       από το λατιν. testa (υδρία)
τεφτέρ                           τετράδιο                                    διφθέρα
τιδέν                              τίποτα                                       τι + δεν (άλλο τι ουδέν)
τζέπλιν ή τσέπλιν           τσόφλι                                       εξώφλοιον
τζία                               σπινθήρας                                 εστία à στία
τζιμίδιν                          εγκέφαλος                                 από το λατιν. cimedia
τζουμίζω ή τσουμίζω       στραγγίζω                                 εκζωμίζω
τηρώ ή τερώ                   προσέχω, βλέπω                       τηρώ (φυλάσσω)
τιδέν                              τίποτα                                       τι + δεν
τιμάρεμαν                      καλωπισμός                              τιμώ (αποδίδω αξία)
τομπούλης                     στρογγυλός                               από το τύμβος, λατιν. tumba
τουλώνω ή τυλώνω          ησυχάζω, σωπαίνω                    τυλώ (γίνομαι αμβλύς)
τούφα                           ατμός, καπνός                           τύφος (καπνός)
τουφέγκιν                      τουφέκι                                     τύφος (καπνός)
τραγωδία                       τραγούδι                                   τραγωδία
τραντέλλενος                  πολύ γενναίος                            τριάντα φορές + Έλλην
τρανός                           μεγάλος                                    τρανός (λαμπρός)
τράφος                          τάφρος                                      τάφρος
τριγλάζω                       γίνομαι γλοιώδης                        από το γλοιός (βλ και γλάζω)     
τρίσερος                        μεγάλη φιλονικία                        τρις + έρις
τρισέλλενος                   γενναίος (τρείς φορές Έλληνας)    τρις + Έλλην
τριχινεύκουμαι                ξεφτάω                                      από το τρίχινος à θριξ
τσανάκ                          πήλινο πιάτο                              κάνεον (κανάτι)
τσανταρμάς                   χωροφύλακας                            από το γαλλικό gent darmes
τσάντσαρος                   σκαθάρι                                    κάνθαρος
τσαραφίζω                     γραντζουνίζω                             σκαριφίζω
τσελέφ                          ροκανίδι                                    κελύφιον
τσιβίν                            καρφί                                        ζιβήνη (λόγχη)
τσιλίδιν                          πυρωμένο κάρβουνο                   από το κήλειος (καυστικός)
τσιμπούσ(ιν)                   συμπόσιο                                  συμπόσιο
τσινέα                           κουτσουλιά                                από το τιλώ
τσιλέας                         αυτός που έχει διάρροια             από το τιλώ
τσις                               ποιός                                        τις
τσιτσίν                           θηλή μαστού, μαστός                 τίτθη
τσούνα                          σκύλα                                       κύων à κύαινα
τσουπώνω                     βουλώνω                                   από το στυπείον (στουπί)
τσούφος                        κενός, αραιός                             σομφός
τυπή                             χιονοστιβάδα                             από το τυφών
τυπώνω             συγκρατώ στη μνήμη, συμμαζεύω            τυπώ

Υ
υίαν                              υγεία                                        υγεία
υλάζω                           γαυγίζω                                      υλάω, υλακτώ
υλέε ή υλέα                   δάσος                                       ύλη (δάσος), βλ υλοτομία
υλίδιν                            το υγρό ξύλο                             ύλη (δάσος)
υλίζω                            στάζω, στραγγίζω                      υλίζω, βλ διυλίζω
υπόδα                           υποπόδια                                  υποπόδια
υστεραία                       η επομένη μέρα                          υστεραία
ύψωμαν                          αντίδωρο                                   υψώ (ανυψώνω)

Φ
φαϊτόνιν             ευρωπαϊκού τύπου άμαξα           γαλλο-τούρκ. αντιδάνειο από το Φαέθων
φακιόλι                         ταινία κεφαλής                           από το λατιν. fasciola    
φάρμακον                      δηλητήριο                                  φάρμακον (δηλητήριο)
φέγγος                          φως φεγγαριού, φως                   φέγγος (πβλ φεγγάρι)
φίλντισιν                        ελεφαντόδοντο                           ελεφαντόδοντον
φλερ                             φλαμουριά                                 φιλύρα
φορκάλ                         σκούπα                                     από το φιλοκάλιν (από το φιλοκαλώ)
φόρον                            αγορά                                       από το λατιν. forum
φοσίν                            όρυγμα                                     από το λατιν. fossa
φουμίζω                        κακιώνω                                    από το θυμός
φουρκίζω                       πνίγω                            από το λατιν. furca (δίκρανο για ζώα ή δούλους)
φουσκαλίδα                   φούσκα                                     φυσαλίς
φρουχνάζω                    μουχλιάζω                                 από το φρούχνα
φουσάτον                      στρατόπεδο, στρατός                 από το λατιν. fossatum à fossa (τάφρος)
φραγκιάζω                    βραχνιάζω                                 βραχνιάω
φραγκομάλα                  σύφιλις                        Φράγκος + μάλα, πβλ μαλαφράτζα (mal de France)
φρένα                            μυαλό                                       φρην
φρίξη                            ταλαιπωρία                               φριξ (κυματισμός)
φρυάζω                         ορμώ                                         φρυάσσομαι (ταράζομαι)
φρύγομαι                       φλέγομαι από δίψα, ξηραίνω       από το φρύγω
φταρμίζω                       ματιάζω                                     από το οφθαλμίζω
φτείρα                           ψείρα                                        φθείρ
φτερνή                           φτέρνα                                      πτέρνα
φτιλακίζω                      σπαρταρώ                                 από το πτίλον (πούπουλο)
φτιλτόν ή φτίλος             πούπουλο                                 από το πτίλον
φτουλίγουμαι                 μαδιέμαι                                    από το πτίλον
φτύρω                           αιφνιδιάζω                                 πτύρω (πτοώ)
φυσέκ                           φυσίγγι                                     φύσα (σωλήν)

Χ
χάζ                               χάζι                                          χαίνω (χάσκω)
χαλαδρία                      χαράδρα                                   χαράδρα
χαλασμονή                    καταστροφή                               από το χαλώ
χαλεπός                        δυσάρεστος, δύσκολος               χαλεπός (δύσκολα υποφερτός)
χαλκέα                         καζανιά                                     από το χαλκός
χαλκός                          καζάνι χάλκινο                           χαλκός
χαμάλτς                        χαμάλης                                    από το χαμηλός
χαμελέτες                      υδρόμυλος                                 χαμαί + αλέτης
χαμνίζω             είμαι νωθρός, αδύναμος              από το χαυνός (χαλαρός)
χαμούλκιν                      έλκηθρο                                    χαμαί + ελκύω
χαν                               χάνι                                          χανδάνω (χωρώ, δέχομαι)
χαντιάζω                       τσιμπώ, κεντώ                            από το άκανθος
χαραδοξία                     λαμπρότητα                               χαρά + δόξα
χάταλον                        βρέφος                                      αταλός (απαλός, τρυφερός)
χαρεντερίουμαι               χαριεντίζομαι                             από το χαριεντής
χείρ                              χειρότερα                                  χείρον
χερόρτιν                        γάντι                                         χειρόκτιον
χέρος, χέρα                  χήρος, χήρα                              χήρος, χήρα
χιλιαύριν                       φλογέρα                                    χίλια + αυλός
χιλιάχαρος                    ταλαίπωρος                               χίλια + άχαρος
χιονάρ                           κάτασπρο                                 από το χιών
χλοΐζω                          πρασινίζω                                  από το χλόη
χολιάσκουμαι                οργίζομαι                                  από το χολώ (ιωνικό)
χουλιάρ                         κουτάλι                                     κοχλιάριον
χουλεσέα                      ζεστασιά                                   χλιός (χλιαρός)
χρα                               όψη (δέρματος)                          χρώς, χροιά (χρώμα δέρματος)
χράζω                           αξίζω                                        από το χρεία (χρησιμότης)
χρεία                            ανάγκη                                      χρεία
χρέσκουμαι                   χρησιμοποιώ                              χρέομαι (καρπούμαι)
χρίω                              επαλείφω                                  χρείω
χτέσκουμαι                    αποκτώ                                     κτέομαι
χτήνον                           αγελάδα                                   κτήνος
χτουπίζω                       μαδώ                                        εκτοπίζω (απομακρύνω, μαδώ)
χυλώνω                         μουσκεύω                                  χυλώ
χυτώνω                         τεντώνω τα αυτιά (σε ζώο)           χυτός (λόφος, ύψωμα)
χωμόμηλον                    πατάτα                                     χώμα + μήλο (πβλ και γεώμηλον)
χώνος                            εστία                                         χώνος (χωνευτήρι)
χωρ                              βλ ιχώριν
χωρισία                         χωρισμός                                   από το χωρίζω

Ψ
ψαθύρια                        είδος ζυμαρικού, μαλακό            ψαθυρός
ψαλαφώ ή ψηλαφώ        αναζητώ, ερευνώ                        ψηλαφώ
ψηφίζω                          λογαριάζω                                 ψηφίζω (λογαριάζω)
ψιλός                            λεπτός, μικρός                           ψιλός (απογυμνωμένος)
ψύχος                           ελονοσία                                   ψύχος

Ω
ωβάζω                          γεννώ αυγό                                από το ωόν
ωβόν                             αβγό                                         ωόν
ωδίνα                            συμφορά                                   ωδίς (πόνος τοκετού)
ωλένα                           αγκαλιά                                    ωλένα (αγκαλιά - δωρικό)
ωμίν                              ώμος                                         ώμος
ώμνασα                        ορκίστηκα                                 ομνύω
ωράζω                          εποπτεύω                                  ώρα (φροντίδα)
ώσνα                             έως ότου                                   ως + να
ωτίν                               αυτί                                          ους –ωτός
ωχράζω                    γίνομαι ωχρός                                ωχριώ
                                                                                               

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου