- O ΕΘΕΛΟΝΤΗΣ ΤΟΥ ΑΟΥΣΒΙΤΣ

Αυτός είναι ο βασικός τίτλος του βιβλίου που εκδόθηκε το 2012 από τον πολωνικό εκδοτικό οίκο Aquila Polonica Publishing, που όσο και αν μοιάζει σαν κακόγουστο λογοπαίγνιο περιέχει την πραγματική ιστορία και τις αναφορές του Πολωνού αξιωματικού Witold Pilecki, ο οποίος προσφέρθηκε εθελοντικά να μπεί σαν φυλακισμένος στο περιβόητο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Άουσβιτς τον Σεπτέμβριο του 1940, για να διαπιστώσει την κατάσταση που επικρατούσε εκεί.

Υπόψη ότι τότε ακόμα το στρατόπεδο του Άουσβιτς θεωρείτο σαν μια ακόμα φυλακή των Γερμανών, χωρίς να υποπτεύεται κανείς τον ρόλο που επρόκειτο να παίξει στις ζωές των κρατουμένων Εβραίων κυρίως και των Σοβιετικών αργότερα.

Ο Pilecki, σε επιχρωματισμένη φωτογραφία του, πριν τον Β’ΠΠ.

Ο Pilecki γεννήθηκε το 1901 στο Olonets, σε περιοχή που ανήκε τότε στη Ρωσία, και όπου η οικογένεια του παππού του είχε υποχρεωθεί να μεταναστεύσει μετά από μια αποτυχημένη πολωνική εξέγερση το 1864.

Μάλιστα ο παππούς του είχε εξοριστεί για επτά χρόνια στη Σιβηρία, για τη συμμετοχή του στην εξέγερση αυτή.

Μεγαλώνοντας ο Pilecki έζησε για ένα διάστημα στο Wilno (Vilnius) και στην Orel, πριν καταταχθεί στον πολωνικό στρατό και πάρει μέρος στον Ρωσο-Πολωνικό πόλεμο του 1919-1920, στον οποίο κέρδισε δύο φορές το πολωνικό στρατιωτικό μετάλλιο για ανδρεία.

Μετά τον πόλεμο αυτόν, ο Pilecki τελείωσε τις σπουδές του και ασχολήθηκε με αγροτικές εργασίες στο πατρικό του αγρόκτημα, ενώ το 1926 επέλεξε τη στρατιωτική σταδιοδρομία σαν αξιωματικός στον πολωνικό στρατό.

Το 1931 παντρεύτηκε και απέκτησε δύο παιδιά, ενώ το 1938 κέρδισε ένα ακόμα μετάλλιο, αυτή τη φορά για την κοινωνική του προσφορά στην τοπική κοινότητα.

Μετά τη Γερμανική εισβολή στην Πολωνία την 1^η Σεπτεμβρίου του 1939 και την έναρξη ουσιαστικά του Β’ΠΠ, η μονάδα του Pilecki μετακινήθηκε στα νοτιοανατολικά της Πολωνίας όπου έδωσε απελπισμένες μάχες εναντίον των πολύ καλύτερα εξοπλισμένων Γερμανών, καταστρέφοντας επτά τάνκς και τρία αεροσκάφη.

Στις 17 Σεπτεμβρίου, εισέβαλαν από τα ανατολικά και οι Σοβιετικοί, σύμμαχοι τότε των Γερμανών, και η μονάδα του Pilecki βρέθηκε ανάμεσα σε δύο πυρά, οπότε και διαλύθηκε.

Ο Pilecki επέζησε, και μαζί με τον διοικητή της μονάδας του γύρισαν στη Βαρσοβία, όπου τον Νοέμβριο του 1939 ίδρυσαν τον Μυστικό Πολωνικό Στρατό (ΤΑΡ), ο οποίος το 1940 έφτασε να αριθμεί σχεδόν 8.000 μέλη.

Απεικόνιση των ηρωϊκών αλλά  μάταιων επελάσεων του πολωνικού ιππικού εναντίον των γερμανικών τανκς.

Μέσα στο 1940, ο Pilecki προσφέρθηκε να εισχωρήσει στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Άουσβιτς στη νότια Πολωνία, με σκοπό να συγκεντρώσει πληροφορίες και να οργανώσει αντιστασιακή δράση.

Πράγματι τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους και εφοδιασμένος με πλαστή ταυτότητα κανόνισε να συλληφθεί σε κάποιο «μπλόκο» στη Βαρσοβία, και μετά από λίγες ημέρες στάλθηκε στο Άουσβιτς σαν κατάδικος με τον αριθμό 4859.

Εκεί, κάνοντας καταναγκαστική εργασία κατόρθωσε να οργανώσει μια ομάδα με την κωδική ονομασία ZOW, με σκοπό την ηθική υποστήριξη των κρατουμένων, τη βελτίωση της διατροφής και ενδυμασίας τους και την προετοιμασία για συμμετοχή σε μελλοντική προσπάθεια απελευθέρωσή τους.

Παράλληλα συγκέντρωνε πληροφορίες που τις διοχέτευε εκτός στρατοπέδου στην πολωνική Αντίσταση, ελπίζοντας ότι θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν σε κάποια επιχείρηση απελευθέρωσης των κρατουμένων του στρατοπέδου, είτε από την πολωνική Αντίσταση είτε από τους Πολωνούς στρατιωτικούς που είχαν διαφύγει και είχαν συγκροτήσει μονάδες που πολεμούσαν στο πλευρό των Συμμάχων.

Ο Pilecki σαν κρατούμενος στο Άουσβιτς, στο εξώφυλλο του βιβλίου που αναφέρεται στη ζωή και τη δράση του.

Τα μηνύματα του Pilecki προωθούνταν μέχρι την εξόριστη πολωνική κυβέρνηση στο Λονδίνο, ενώ μέσα στο 1942 η ομάδα του κατόρθωσε να λειτουργήσει για κάποιο διάστημα και ραδιοφωνικό σταθμό, συναρμολογημένο από εξαρτήματα που μπήκαν κρυφά στο στρατόπεδο κομμάτι – κομμάτι.

Μια θεαματική απόδραση που οργάνωσε η ομάδα του Pilecki έγινε τον Ιούνιο του 1942, όταν τέσσερεις Πολωνοί κρατούμενοι οπλισμένοι και φορώντας στολές των SS βγήκαν από την πύλη του στρατοπέδου μέρα μεσημέρι, χρησιμοποιώντας το αυτοκίνητο του διοικητή του στρατοπέδου!

Ήδη ο πραγματικός ρόλος του στρατοπέδου είχε αποκαλυφθεί και από το 1942 οι αναφορές του Pilecki για οργανωμένο σχέδιο των Ναζί για τη συστηματική εξόντωση των Εβραίων σε θαλάμους αερίων γνωστοποιήθηκαν με συνεχείς αναφορές του που έφταναν  στην εξόριστη πολωνική κυβέρνηση.

Από τις αρχές του 1943, έγινε πλέον σαφές ότι οι προτεραιότητες των Συμμάχων δεν ήταν να επιχειρήσουν μια κατ’ ευθείαν επίθεση για την απελευθέρωση των κρατουμένων στο Άουσβιτς, θεωρώντας ότι η καλύτερη λύση ήταν η γενικότερη επίσπευση του τέλους του πολέμου.

Οπότε, και καθώς ο κλοιός γύρω από τα μέλη του ZOW και τον ίδιο τον Pilecki έσφιγγε, ο ίδιος και άλλα δύο μέλη της ομάδας του βρήκαν την ευκαιρία να δραπετεύσουν, όταν τον Απρίλιο του 1943 στάλθηκαν στον φούρνο του στρατοπέδου έξω από την περίφραξη για την παρασκευή ψωμιού, παίρνονταν μαζί τους και αρκετά κλεμμένα έγγραφα των Γερμανών.

Στις αναφορές του Pilecki βασίζεται το περιεχόμενο του εγγράφου που στάλθηκε στα Ηνωμένα Έθνη το 1942, σχετικά με την εξόντωση των Εβραίων στο Άουσβιτς.

Έξω από το στρατόπεδο πλέον, ο Pilecki συνέταξε μια τελική αναφορά για τα γεγονότα στο στρατόπεδο του Άουσβιτς, που έγινε γνωστή σαν «Raport Witolda» (Αναφορά του Witold), στην οποία εκτιμούσε ότι μέχρι τον Μάρτιο του 1943 στο στρατόπεδο είχαν θανατωθεί τουλάχιστον ενάμισυ εκατομμύριο άνθρωποι, με το που έφτανα σ’ αυτό.

Τον Φεβρουάριο του 1944 ο Pilecki προήχθη σε λοχαγό και μπήκε στην αντικομμουνιστική οργάνωση NIF.

Τον Αύγουστο του ίδιου έτους συμμετείχε αρχικά σαν απλός στρατιώτης στην εξέγερση της Βαρσοβίας, που είχε σαν στόχο την απελευθέρωση της πόλης από δυνάμεις των Πολωνών και όχι από τους Σοβιετικούς που πλησίαζαν, κάτι που στη δεύτερη περίπτωση θα σήμαινε σίγουρα απώλεια της ανεξαρτησίας της Πολωνίας.

Οι Σοβιετικοί από την πλευρά τους, παρόλο που αρχικά φάνηκε να ευνοούν την εξέγερση τελικά σταμάτησαν την προέλασή τους πολύ κοντά στη Βαρσοβία, περιμένοντας από τους Γερμανούς να εξοντώσουν τους Πολωνούς πατριώτες, ώστε να μην αντιμετωπίσουν αργότερα αντίσταση οι ίδιοι.

Πράγμα που αναπόφευκτα έγινε, δηλαδή η εξέγερση καταπνίγηκε και ο Pilecki βρέθηκε για άλλη μια φορά κρατούμενος των Γερμανών, αυτή τη φορά σαν αιχμάλωτος πολέμου μέχρι τον Ιούλιο του 1945, οπότε απελευθερώθηκε και στάλθηκε στην Ιταλία για να ενταχθεί σε πολωνική στρατιωτική μονάδα που στάθμευε εκεί σαν τμήμα της Συμμαχικής δύναμης.

Όσο ήταν στην Ιταλία, ο Pilecki έγραψε ένα ακόμα κείμενο για το Άουσβιτς, σαν τελική έκθεση.

Τον Οκτώβριο του 1945 στάλθηκε από τον διοικητή της μονάδας του στην Πολωνία με σκοπό να ενημερώνει την εξόριστη πολωνική κυβέρνηση, καθώς ήταν πλέον σαφές ότι η Πολωνία, αφημένη για δεύτερη φορά στην τύχη της (μάλλον στην ατυχία της) από τους συμμάχους της, (η πρώτη ήταν η μη αντίδραση στην εισβολή του 1939), δεν επρόκειτο να απαλλαγεί από τη σοβιετική παρουσία, δηλαδή ουσιαστικά τη σοβιετική κατοχή.

Τον Ιούνιο του 1946, ο Pilecki διατάχθηκε να φύγει από τη χώρα, καθώς οι δραστηριότητές του είχαν αποκαλυφθεί, αλλά αρνήθηκε και παρέμεινε στην Πολωνία συγκεντρώνοντας πληροφορίες για τη σοβιετική κατοχή και την τύχη πολλών παλαιών συντρόφων του , η οποία ήταν συνήθως φυλάκιση ή εκτέλεση.

Τον Μάιο του 1947 ήλθε η ώρα να συλληφθεί και ο ίδιος, και μετά από μια δίκη- παρωδία τον Μάρτιο του 1948 με κυριότερη κατηγορία αυτή της προδοσίας (έναντι του νέου κομμουνιστικού καθεστώτος) και συνεργασίας με τον «ιμπεριαλισμό», καταδικάστηκε σε θάνατο και εκτελέστηκε μετά από μερικές ημέρες.

Ο Pilecki κατά τη δίκη – παρωδία του 1948, εμφανώς ταλαιπωρημένος από τις συνθήκες της πολύμηνης φυλάκισής του.

Κατά τη φυλάκισή του πριν από τη δίκη είχε βασανιστεί επανειλημμένα, αλλά δεν αποκάλυψε καμμιά επιβαρυντική πληροφορία για τους συντρόφους του.

Στην τελευταία συνάντηση με τη σύζυγό του, της αποκάλυψε ότι ουσιαστικά τον είχαν ήδη σκοτώσει, και ότι το Άουσβιτς σε σχέση με «αυτό» δεν ήταν τίποτα!

Τα τελευταία λόγια του πριν την εκτέλεση ήταν: «Ζήτω η ελεύθερη Πολωνία».

Ο τάφος του δεν έγινε γνωστός, αλλά μετά την πτώση του κομμουνισμού στην Πολωνία, στο στρατιωτικό κοιμητήριο της Βαρσοβίας τοποθετήθηκε μια αναμνηστική πλάκα στο όνομά του.

Ο Pilecki μαζί με τους συντρόφους του που καταδικάστηκαν στη δίκη - παρωδία του 1948 αποκαταστάθηκαν από την πολωνική κυβέρνηση τον Οκτώβριο του 1990, ενώ το 2006 του απονεμήθηκε το ανώτατο παράσημο της Πολωνίας και το 2013 προήχθη μετά θάνατον στον βαθμό του συνταγματάρχη.

Προτομή του Pilecki σε πάρκο στην Κρακοβία κοντά στο Άουσβιτς (επάνω), και (κάτω) δύο ταινίες που βασίζονται στη ζωή του, η πρώτη πολωνική και η δεύτερη παραγωγής του David Aaron Gray  για το History Channel.

Το 2012 εκδόθηκε το βιβλίο που αναφέρθηκε στην αρχή του άρθρου, στο οποίο συγκεντρώνονται η δράση και οι αναφορές του Witold Pilecki για το Άουσβιτς, και του οποίου ο πλήρης τίτλος «Ο Εθελοντής του Άουσβιτς, πέρα από τη Γενναιότητα» ως προς το δεύτερο μέρος δεν θα μπορούσε να έχει καταλληλότερο αποδέκτη.

Γ. Μεταξάς