- ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΤΗΣ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ

Aν οι εποχές της πρόσφατης ιστορίας της ανθρωπότητας χαρακτηρίσθηκαν σαν αιώνας της Βιομηχανικής Επανάστασης (19^ος αιώνας) και αιώνας της Επανάστασης στις Μεταφορές και Τηλεπικοινωνίες (20^ος αιώνας), ο αιώνας που διανύουμε έχει ήδη χαρακτηριστεί σαν ο αιώνας της Πληροφορικής και μάλλον σύντομα θα γίνει και ο αιώνας της Τεχνητής Νοημοσύνης.

Η Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ) είναι κάτι πολύ περισσότερο από τις απλές Αυτοματοποιημένες Συσκευές που ενεργούν σύμφωνα με συγκεκριμένο πρόγραμμα και ανάλογα με τις τιμές των παραμέτρων που τους έχουν καθοριστεί.

Είναι περισσότερο ακόμα και από τα Έμπειρα Συστήματα (το βασικό επίπεδο ΤΝ), που μπορούν να παίρνουν στοιχειωδώς αποφάσεις, μαθαίνοντας από την επιτυχία ή όχι των αποτελεσμάτων τους και βελτιώνοντας αυτόνομα τους αλγορίθμους των προγραμμάτων τους.

Η ΤΝ σαν γενική έννοια, αναφέρεται σε συστήματα που θα μπορούν να παίρνουν πλήρεις αποφάσεις μόνα τους, με σκοπό να εκτελέσουν με τον καλύτερο τρόπο την αποστολή που τους έχει ανατεθεί, μιμούμενα λίγο πολύ τον τρόπο της ανθρώπινης σκέψης και λήψης αποφάσεων.

Θα μπορέσει ποτέ μια μηχανή να θέσει στον εαυτό της το δίλημμα του Άμλετ?

Σήμερα η ΤΝ είναι στα πρώτα της βήματα, αλλά αναμένεται να προχωρήσει γρήγορα μέχρι το τελικό άλμα που θα είναι η κατασκευή ενός εγκέφαλου με πλήρεις ανθρώπινες ικανότητες, συμπεριλαμβάνοντας και την ικανότητα να συνειδητοποιήσει την «ύπαρξή» του.

Λίγη σημασία θα έχει αν ο εγκέφαλος αυτός θα είναι πρόγραμμα σ’ έναν μεγάλο υπολογιστή, ή θα περιέχεται στο «κρανίο» ενός ανθρωπομορφικού ρομπότ.

Θα παραμείνει η ευφυία αποκλειστκό προνόμιο του ανθρώπου?

Και ίσως οι μεγαλύτερες προκλήσεις δεν θα τεθούν από το τεχνικό μέρος της κατασκευής ενός τέτοιου εγκέφαλου, όσο από τις ηθικές και κοινωνικές παραμέτρους που θα πρέπει να απαντηθούν πριν ένα τέτοιο πρότζεκτ πάρει το «πράσινο φως».

Σταθμός σε ένα τέτοιο πρότζεκτ θα είναι η στιγμή που θα κατασκευαστεί υπολογιστής με λόγο νοημοσύνης ως προς τον άνθρωπο, κοντά στη μονάδα.

Κάποιοι θεωρητικοί της ΤΝ  καθώς και ο διάσημος Stephen Hawking εικάζουν ότι από τη στιγμή που αυτό θα επιτευχθεί (που το ονομάζουν «μοναδικότητα»- singularity), η ικανότητα του τεχνητού «εγκέφαλου» θα ξεπεράσει πολύ γρήγορα και κατά πολύ αυτή του ανθρώπου, οδηγώντας σε καταστάσεις που είναι μάλλον δύσκολο να τις φανταστούμε και ίσως και να τις ελέγξουμε.

Παρόλο που ο άνθρωπος γίνεται προοδευτικά εξυπνότερος  αξιοποιώντας τη συσσωρευμένη γνώση και εμπειρία των προηγούμενων γενιών, η ταχύτητα με την οποία εξελίσσεται η ικανότητα των υπολογιστών αυξάνεται με γεωμετρική πρόοδο, και μέσα στον αιώνα μας αναμένεται ότι οι δύο γραμμές θα διασταυρωθούν.

Από την άλλη μεριά, οι παραπάνω επιστήμονες καλωσορίζουν τις λιγότερο φιλόδοξες εφαρμογές ΤΝ (που κάποιες απ’ αυτές βρίσκονται ήδη σ’ εφαρμογή), που μπορούν να κάνουν την καθημερινή ζωή μας ανετότερη και ασφαλέστερη.

Αυτοί πάντως που δεν έχουν καμμία δυσκολία να φανταστούν την ΤΝ χωρίς όρια είναι οι συγγραφείς επιστημονικής φαντασίας, οι οποίοι βέβαια δεν θα είχαν μια αρκετά ενδιαφέρουσα ιστορία αν όλα πήγαιναν καλά, γι’ αυτό συνήθως πάντα κάτι πάει στραβά (ο νόμος του Μέρφυ είναι διαχρονικός), αλλά συνήθως υπάρχει χάπυ έντ καθώς η ανθρώπινη εφευρετικότητα και προσαρμοστικότητα στο τέλος θριαμβεύει.

Από τις κλασικές ταινίες επιστημονικής φαντασίας όπου η νοημοσύνη ενός υπολογιστή βγαίνει εκτός ελέγχου (και από τις καλύτερες όλων των εποχών) είναι το «2001, Οδύσσεια του Διαστήματος».

Βέβαια, παρά την εξαιρετική διορατικότητα του συγγραφέα του ομώνυμου βιβλίου, Άρθρουρ Κλαρκ, η ημερομηνία-ορόσημο ήλθε και παρήλθε χωρίς να είμαστε ακόμα κοντά στην κατασκευή υπερυπολογιστή με ανθρώπινα συναισθήματα όπως ο HAL9000, ούτε όμως για ταξίδι στον Δία όπως πραγματεύεται το μυθιστόρημα (και η ταινία).

Στο εσωτερικό του ΗΑL9000, από την ταινία 2001, Οδύσσεια του Διαστήματος..

Όμως δεν συμφωνούν όλοι οι ειδικοί ότι βρισκόμαστε κοντά ή έστω και λίγο μακρύτερα από αυτή την εποχή.

Ο δρ Ιωάννης Βλαχάβας, καθηγητής Πληροφορικής στο ΑΠΘ, παρατηρεί πως η συνείδηση θα είναι πάντα αυτό που θα ξεχωρίζει τον άνθρωπο από τα δημιουργήματά του, δηλώνοντας:

«Ακόμη κι αν ένα λογισμικό εξελιχθεί ώστε να απαντά στις πιο περίπλοκες ερωτήσεις, ποτέ δεν θα αποκτήσει αυτογνωσία, δηλαδή ποτέ δεν “θα ξέρει πως ξέρει”, όπως ο άνθρωπος».

Το Ρωσικό chatterbot πρόγραμμα (ρομποτικό διαλογικό πρόγραμμα) Eugene Goostman, ήταν το μόνο από τα πέντε προγράμματα που πέτυχε να περάσει το τεστ Turing καθώς «έπεισε» το 33% των 30 ελεγκτών ότι συνομιλούσαν με πραγματικό 13-χρονο αγόρι. Ο διαγωνισμός έγινε τον Ιούνιο του 2014 στο πανεπιστήμιο του Reading στην Αγγλία, με αφορμή τα 60 χρόνια από τον θάνατο του Turing.

O Αlain Turing, πρωτοπόρος στη χρήση υπολογιστών, πρότεινε το ομώνυμο τεστ το 1950 σαν κριτήριο για να διαπιστωθεί αν μια μηχανή διαθέτει ευφυία. Η γενική ιδέα του τεστ (υπάρχουν παραλλαγές) είναι ότι μία μηχανή το περνάει επιτυχώς, αν επικοινωνώντας με τον ελεγκτή μέσω πληκτρολογίου και για ορισμένο χρόνο (φυσικά χωρίς οπτική επαφή), τον πείσει με σημαντικό βαθμό βεβαιότητας ότι επικοινωνεί με άνθρωπο. Το τεστ αναφέρεται και σαν “imitation game”, που είναι και τίτλος πρόσφατης ταινίας για τη ζωή του Turing.

Ανακεφαλαιώνοντας, η ΤΝ μπορούμε να θεωρήσουμε ότι έχει (ή μάλλον μπορεί να έχει) τρία βασικά επίπεδα εξέλιξης:

1. Την Εξειδικευμένη ΤΝ, που αφορά μηχανές που είναι καλύτερες από τον άνθρωπο στο να κάνουν κάποια συγκεκριμένη εργασία, πχ υπολογισμούς, ή να παίζουν σκάκι, ή να εκτελούν ορισμένους χειρισμούς καλύτερα από τον οδηγό (φρενάρισμα, παρκάρισμα κλπ).

2. Την Γενικευμένη ΤΝ, που θα επιτρέπει σε μια μια μηχανή να κάνει ότι και ο άνθρωπος, να σκέφτεται αφηρημένα, να εξάγει συμπεράσματα, και να μαθαίνει από την εμπειρία της.

Αντιστοιχεί στη «μοναδικότητα» που προαναφέρθηκε και είμαστε ακόμα μακριά από το να την επιτύχουμε.

3. Την Υπερνοημοσύνη, δηλαδή νοημοσύνη που θα είναι πολύ υψηλότερη από την υψηλότερη ανθρώπινη και μάλιστα σε κάθε πεδίο δράσης του ανθρώπου.

Μια οπτικοποίηση για την ταχύτητα εξέλιξης της ισχύος των υπολογιστών μέχρι να φθάσουν την ικανότητα ενός ανθρώπου, δίνει ο όγκος νερού της λίμνης Μίτσιγκαν που σε ουγκιές είναι συγκρίσιμος αριθμητικά με την ανθρώπινη υπολογιστική ικανότητα. Αν θεωρήσουμε ότι η ισχύς των υπολογιστών διπλασιάζεται κάθε 18 μήνες, η πρόοδος στην αρχή θα είναι αργή, αλλά προς το τέλος θα έχει κατακλυσμική ταχύτητα.

Εξέλιξη της υπολογιστικής ισχύος των μηχανών σε σύγκριση με ζώα, τον άνθρωπο, και όλο τον ανθρώπινο πληθυσμό. Σήμερα οι υπολογιστές βρίσκονται στο επίπεδο ενός όχι πολύ έξυπνου ζώου.

Σήμερα πάντως η τεχνητή νοημοσύνη στο αρχικό της (εξειδικευμένο) επίπεδο, δηλαδή σαν σύστημα που ελέγχει, μαθαίνει και αποφασίζει σε συγκεκριμένα πεδία, βρίσκεται στο επίκεντρο της βιομηχανίας σε διάφορους τομείς, από την αυτοκινητοβιομηχανία όπου μεγάλα ποσά ξοδεύονται για την αυτόνομη οδήγηση που φιλοδοξεί να πάρει κυριολεκτικά το τιμόνι από τα χέρια του οδηγού, μέχρι και τα σύγχρονα εξελιγμένα διαδραστικά βιντεοπαιχνίδια, που σε συνδυασμό με την Εικονική Πραγματικότητα, βάζουν τον χειριστή κυριολεκτικά στο κέντρο της δράσης.

"Ψάχνουμε κάποιον με ακριβώς τα δικά σας προσόντα, αλλά σε μηχανική εκδοχή."

Φυσικά όλη αυτή η εξέλιξη κάθε άλλο παρά καθησυχάζει αυτούς που βλέπουν τις θέσεις εργασίας να συρικνώνονται, και αυτές που απομένουν να ανεβαίνουν σε υψηλά επίπεδα εξειδίκευσης.

Αν και ακόμα η ανθρώπινη αντίληψη και πρωτοβουλία δεν έχει υποκατάστατο στο χειρισμό πολύπλοκων μηχανημάτων, μάλλον πλησιάζουμε την εποχή που τα μειονεκτήματα των ανθρώπων (κούραση, απροσεξία, εκνευρισμός, υπερεμπιστοσύνη κλπ) θα κάνουν τους υπολογιστές κατά μέσο όρο ασφαλέστερους χειριστές των μηχανών μας (αυτοκίνητα, αεροπλάνα κλπ). 

 

Πώς θα ανιχνεύει και θα αντιλαμβάνεται τη θέση του στο χώρο ένα όχημα εφοδιασμένο με τεχνητή νοημοσύνη, ώστε να κινείται χωρίς την παρέμβαση του οδηγού, ο οποίος από χειριστής θα γίνει διαχειριστής των συστημάτων του αυτοκινήτου. Επίσης, «έμπειρα συστήματα» στο αυτοκίνητο θα «μαθαίνουν» μέσα σε λίγα λεπτά  τις συνήθειες και αντιδράσεις του οδηγού, ώστε να εντοπίζουν έγκαιρα  σημαντικές αποκλίσεις και να προειδοποιούν τον οδηγό ότι κινδυνεύει από υπνηλία. 

Από την άλλη (αρνητική) πλευρά, οι δυνατότητες της ΤΝ θα μπορούσαν να κάνουν τους ανθρώπους πιο «αδίστακτους», όταν για παράδειγμα θα μπορούν να αναθέτουν πολεμικές «βρωμοδουλιές» σε αυτόνομα ρομποτικά συστήματα, χωρίς οι ίδιοι να διακινδυνεύουν ή να εμπλέκονται άμεσα συναισθηματικά.

Γι’ αυτό, πρόσφατη σύνοδος του ΟΗΕ εξέδωσε ψήφισμα που προειδοποιεί για τους κινδύνους από τη διάδοση «έξυπνων» οπλικών συστημάτων, που μπορούν να ταυτοποιούν στόχους και να τους καταστρέφουν χωρίς ανθρώπινη παρέμβαση (πχ όταν τα drones θα γίνουν τελείως αυτόνομα).

Τελικά, αυτό που έχει σήμερα ανάγκη ο άνθρωπος περισσότερο από ποτέ για να μπορέσει να διαχειριστεί τα κρίσιμα αυτά θέματα, είναι υψηλό επίπεδο αυτογνωσίας, ισχυρό ηθικό υπόβαθρο και αυξημένη ενσυναίσθηση.

Εξ’ άλλου, αυτές είναι και οι κύριες ειδοποιές διαφορές του από τις μηχανές.

Τελευταία Νέα (Ιανουάριος 2016 από το in.gr).
«Οι μεγάλες αλλαγές στην αγορά εργασίας, συμπεριλαμβανομένης της αύξησης της χρήσης ρομπότ και της τεχνητής νοημοσύνης, θα έχουν ως αποτέλεσμα την καθαρή απώλεια 5 εκατ. θέσεων εργασίας τα επόμενα πέντε χρόνια σε 15 μεγάλες χώρες, σύμφωνα με πρόσφατη ανάλυση.
Τα δύο τρίτα των εκτιμώμενων απωλειών αναμένονται στους κλάδους εργασίας γραφείου και διοικητικών υπηρεσιών, θα υπάρχει όμως αυξανόμενη ζήτηση για αναλυτές δεδομένων και ειδικούς αντιπροσώπους πωλήσεων.»

Πηγές:

Άρθρο του Κ. Δεληγιάννη, ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ (15.12. 2014).

Διαδίκτυο: The AI Revolution: The Road to Superintelligence, WAIT BUT WHY.

Μερικές από τις καλύτερες κινηματογραφικές ταινίες για ΤΝ (με τους αγγλικούς τίτλους τους):

- 2001, A Space Odessey (1968)

- Her (2013)

- Bicentennial Man (1999)

- Colossus (1970)

- I, Robot (2004)

Τελευταία νέα (Απρίλιος 2016), από το www.industrytap.com.

Ένα μυθιστόρημα που γράφηκε από πρόγραμμα ΤΝ πέρασε από τον πρώτο κύκλο ελέγχου για έναν φιλολογικό διαγωνισμό στην Ιαπωνία. Το "φιλολογικό" πρόγραμμα δημιουργήθηκε από επιστήμονες του Future University Hakodate με σκοπό να γραφεί ένα μυθιστόρημα με τον ταιριαστό τίτλο “The Day a Computer Writes a Novel.” Φυσικά οι δημιουργοί του προ-καθόρισαν βασικές παραμέτρους, όπως την πλοκή, τη δομή φράσεων και τη χρήση λέξεων, παρόλα αυτά το αποτέλεσμα παραμένει εντυπωσιακό.

                                                                                                 Γ. Μεταξάς