- Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ

H Φιλοσοφία έχει συντροφεύσει τον άνθρωπο από την αρχή σχεδόν των ιστορικών χρόνων και έχει γνωρίσει μια προοδευτική εξέλιξη μέχρι σήμερα, καθώς νέες σκέψεις και ιδέες έρχονται να προστεθούν στον βασικό πυρήνα της που διαμορφώθηκε ουσιαστικά κατά την αρχαιότητα.

Η Φιλοσοφία έχει επηρεάσει ασφαλώς την ηθική των ανθρώπων, τόσο στο νομοθετικό, όσο και στο συνειδησιακό μέρος, αλλά σαφώς μεγαλύτερη είναι η επίδραση της θρησκείας στον μέσο άνθρωπο, η οποία επιχειρεί να συμπληρώσει και να δώσει απαντήσεις σε ερωτήματα που δεν μπορούσε και δεν μπορεί ουσιαστικά ακόμα να διαχειριστεί ο άνθρωπος.

Ο Θαλής από τη Μίλητο ο οποίος θεωρείται ο πρώτος φιλόσοφος, στην ουσία ήταν επιστήμονας - φιλόσοφος.

Αλλά και η επιστήμη έχει όλο και περισσότερο λόγο στα θέματα αυτά, εξηγώντας πολλές από τις ανθρώπινες συμπεριφορές με μηχανιστικό ή βιολογικό τρόπο, και δίνοντας απαντήσεις σε ερωτήματα που παλαιότερα ήταν αποκλειστικά αντικείμενο της Θρησκείας ή της Φιλοσοφίας (όπως πχ η φύση του Σύμπαντος, η προέλευση του ανθρώπου κλπ).

Κατά μία άποψη η Φιλοσοφία έφτασε στο αποκορύφωμά της με τους αρχαίους Στωϊκούς, ενώ οι μετέπειτα φιλόσοφοι στράφηκαν αρχικά προς τη θεολογία και αργότερα προς την επιστήμη και τα κοινωνικά φαινόμενα.

Έτσι, όσο και να έχει εξελιχθεί ο τρόπος σκέψης και η ηθική των ανθρώπων όλα αυτά το χρόνια, ουσιαστικά λίγα πράγματα έχουν αλλάξει από την αρχαία εποχή.

Για παράδειγμα, η κατοχή σκλάβων απαγορεύεται σήμερα από τον νόμο αλλά και ηθικά δεν είναι αποδεκτή, όμως σε αρκετές περιπτώσεις ακόμα και σήμερα υπάρχουν ουσιαστικά σκλάβοι που μόνο θεωρητικά μπορούν να επιλέξουν κάποιο άλλο τρόπο ζωής.

Ο πόλεμος, «ο πατήρ πάντων» κατά τον Ηράκλειτο, παραμένει και σήμερα ο τελικός τρόπος επίλυσης των διαφορών μεταξύ των κρατών.

Ο φόνος τιμωρείται αυστηρά, αλλά και το ίδιο συνέβαινε και στην αρχαιότητα, ενώ στη διάρκεια του πολέμου (χωρίς να γίνεται διάκριση σε αμυντικό ή επιθετικό) και σε όλες τις εποχές, ο φόνος ανάγεται σε ύψιστη αρετή.

Ηράκλειτος, ο «σκοτεινός» φιλόσοφος.

Ένας από τους βασικούς λόγος για αυτή την «αναποτελεσματικότητα» της Φιλοσοφίας σε ότι αφορά την ουσιαστική επίδρασή της στη ηθική και τη συμπεριφορά των περισσότερων ανθρώπων, είναι ότι τα ανθρώπινα ένστικτα, έχοντας εξελιχθεί επί εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια με κύριο στόχο την επιβίωση και την επικράτηση επί των άλλων, δεν έχουν «προλάβει» να προσαρμοστούν στην εξέλιξη της ηθικής που προτείνει η Φιλοσοφία.

Και ενώ το «πνεύμα» είναι πρόθυμο να αναπτύσσει νέες ανθρωποκεντρικές ιδέες, η «σαρξ» απέχει πολύ από το να μπορέσει να εφαρμόσει στην πράξη τις ιδέες αυτές.

Ή όπως γράφει ο ακαδημαϊκός Β. Μαρκεζίνης: «Σημασία έχει ... το κατά πόσον η ανθρώπινη φύση έχει βελτιωθεί αρκετά στην εποχή μας, ώστε να επιτρέψει στη λογική και στη δικαιοσύνη να υπερτερήσουν της δίψας για πλούτο και πολιτική ισχύ».

 

Η (Φιλοσοφική) Σχολή των Αθηνών, έργο του Ραφαήλ στο Βατικανό, μια φανταστική συνάθροιση των περισσότερων σημαντικών φιλοσόφων, μέχρι εκείνη την εποχή.

Αντίθετα με την αργή εξέλιξη της συμπεριφοράς και της ηθικής των ανθρώπων, η τεχνολογία έχει αναπτυχθεί με ραγδαίο ρυθμό και τα επιτεύγματά της ακολουθούν ανοδική εκθετική καμπύλη.

Αυτό οφείλεται στο ότι η επιστημονική γνώση συσσωρεύεται εύκολα και δεν επιδέχεται λογική αμφισβήτηση, ενώ τα τεχνικά επιτεύγματά της είναι πολύ επιθυμητά από τους ανθρώπους, καθώς τους εξασφαλίζουν σημαντικά οικονομικά πλεονεκτήματα, κυριαρχία, και άνετη διαβίωση.

Εκτός όμως από τα παραπάνω, η επιστημονική γνώση ανταποκρίνεται ιδανικά στην έμφυτη περιέργεια του ανθρώπου για το άγνωστο, αλλά και στην ικανοποίηση και αναγνώριση που συνοδεύουν μια νέα ανακάλυψη.

Ο σημερινός άνθρωπος δεν είναι πιο έξυπνος από τον αρχαίο, απλά αξιοποιεί τη συσσωρευμένη επιστημονική και τεχνική γνώση, ενώ η δυνατότητά του για αφηρημένη φιλοσοφική σκέψη δεν έχει αλλάξει σημαντικά.

«Φιλοσοφία είναι ερωτήσεις που ίσως ποτέ δεν απαντηθούν, Θρησκεία είναι απαντήσεις (σε ερωτήματα) που ίσως ποτέ δεν τεθούν».

Εδώ αξίζει να σημειωθεί ότι όταν αναφερόμαστε στον τρόπο σκέψης των αρχαίων και ειδικά σε ότι αφορά τον άνθρωπο και το περιβάλλον του, αναφερόμαστε στους αρχαίους Έλληνες και κυρίως στους Ίωνες και Αθηναίους (ή σε όσουν μαθήτευσαν κοντά τους), που ακόμα και όταν δεν υπήρχε δημοκρατία, δεν είχαν θεοκρατικό αλλά πολιτικό ή στρατιωτικό αρχηγό και ήταν (σχεδόν) ελεύθεροι να ερευνήσουν, να συζητήσουν και να αναπτύξουν την κοσμοθεωρία τους.

Αντίθετα, οι λαοί της Ανατολής, παρά τον εξελιγμένο κατά τα άλλα πολιτισμό τους, είχαν βασιλιάδες-θεούς που κανόνιζαν αυτοπροσώπως πότε θα βγεί ο ήλιος ή πότε θα πλημμυρίσει ο Νείλος, οπότε κάθε άλλη σκέψη ήταν περιττή, αιρετική και επικίνδυνη.

Κάτι που ίσχυε αντίστοιχα και στον Μεσαίωνα με τον χριστιανισμό, ενώ αντίθετα εκείνη την εποχή οι μουσουλμάνοι Άραβες είχαν αναπτύξει πολύ πιο ευρεία και επιστημονική σκέψη.

Η θεολογική άποψη για τη δημιουργία του ανθρώπου, δια χειρός Μιχαήλ Αγγέλου.

Η αντίφαση σήμερα είναι, ότι ενώ φιλοσοφικά και ηθικά οι άνθρωποι δεν έχουν εξελιχθεί σημαντικά από την αρχαιότητα, τα τεχνολογικά μέσα που έχουν στη διάθεσή τους μπορεί να γίνουν απείρως πιο επικίνδυνα σε περιόδους κρίσης, αλλά ακόμα και σε ειρηνικές εποχές οι άνθρωποι πέφτουν εύκολα θύματα προτύπων, αξιών και συμπεριφορών, που κάθε άλλο παρά προάγουν την ουσιαστική ευημερία τους.

Έτσι, μεγάλο μέρος των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν σήμερα οι άνθρωποι οφείλεται στον καταναλωτισμό πέρα από τις πραγματικές ανάγκες τους, σε βάρος των αξιών της περισυλλογής, της αυτοκριτικής και της αυτάρκειας.

Από εκεί ξεκινά μια χιονοστιβάδα προβλημάτων που καταλήγουν σε οικονομική «δουλεία», η οποία είναι η πηγή όλων των μορφών εξάρτησης.

Δυστυχώς και οι κυβερνώντες προτιμούν να «χαιδεύουν αυτιά», παρά να επισημαίνουν τα σημαντικά προβλήματα και να βάζουν ουσιαστικές προτεραιότητες για την επίλυσή τους, προκειμένου να διασφαλίσουν τη θέση τους.

Και παρόλο που στα σχολεία υπάρχουν μαθήματα για τη φιλοσοφία και για τις υποχρεώσεις και τις αξίες του συνεπούς πολίτη, αντιμετωπίζονται (ακόμα και από τους περισσότερους εκπαιδευτικούς) σαν ένα ακόμα μάθημα, και όχι σαν η βάση του παιδαγωγικού και κοινωνικού συστήματος.

 Και βέβαια όταν οι μαθητές έξω από το σχολείο και ειδικώτερα από τα ΜΜΕ, βλέπουν να προβάλλονται και να εκθειάζονται ο καταναλωτισμός, οι διασυνδέσεις και το lifestyle, θα ακολουθήσουν τον «πραγματικό» κόσμο και όχι τις «θεωρίες» των μαθημάτων.

Ζούμε σε μία εποχή και μία χώρα, που παρά την κληρονομιά που διαθέτει, δεν έχει το κατάλληλο «φιλοσοφικό υπόβαθρο» για να διαχειριστεί αποτελεσματικά τον καταναλωτισμό, ούτε την ευθύνη του πολίτη απέναντι στους συμπολίτες του.

Η παιδεία είναι η μόνη μακροχρόνια λύση, η ουσιαστική παιδεία και όχι η εκπαίδευση, η οποία δεν είναι αυτή που λείπει από τη χώρα.

Γ. Μεταξάς