- ΤΟ ΑΛΜΑ ΠΟΥ ΕΜΕΙΝΕ ΜΕΤΕΩΡΟ (Η ΚΑΤΑΚΤΗΣΗ ΤΟΥ ΔΙΑΣΤΗΜΑΤΟΣ)

Μια από τις διασημότερες φράσεις παγκόσμια, ειπώθηκε στις 20 Ιουλίου 1969, από... τη Σελήνη.

Ήταν η φράση του Νιλ Αρμστρογκ: «Ένα μικρό βήμα για τον άνθρωπο, ένα γιγάντιο άλμα για την ανθρωπότητα».

Και πράγματι ήταν ένα γιγάντιο άλμα, αν αναλογιστεί κανείς ότι μόλις 66 χρόνια πριν (1903), η πρώτη ελεγχόμενη ιπτάμενη μηχανή έκανε το δικό της άλμα των... 36 μέτρων στη Βόρεια Καρολίνα των ΗΠΑ.

Θα περίμενε όμως κάποιος, ότι αν όχι άλματα, τουλάχιστον σημαντικά βήματα θα εξακολουθούσαν να γίνονται με τον ίδιο ρυθμό για την εξερεύνηση του διαστήματος, και όμως υπάρχει η αίσθηση ότι το διάστημα έκτοτε έμεινε πίσω σε προτεραιότητα.

 

Μόνο 12 χρόνια (1957 – 1969) χωρίζουν αυτές τις δύο φωτοφραφίες, του Sputnik από την πρώτη προσελήνωση.

Και είναι πράγματι έτσι, αλλά όχι εντελώς.

Είναι έτσι, επειδή η προσεδάφιση στη Σελήνη, την εποχή που έγινε ήταν λιγότερο ένα επιστημονικό επίτευγμα και πολύ περισσότερο μια επίδειξη ισχύος των ΗΠΑ, με αποδέκτη βέβαια την τότε Σοβιετική Ένωση.

Κατ’ αρχήν μπορεί τα 66 χρόνια που μεσολάβησαν από την πρώτη πτήση να φαίνονται πολύ λίγα (και είναι), αλλά μεσολάβησαν οι δύο παγκόσμιοι πόλεμοι, που έδωσαν μια ισχυρή ώθηση, αν και για λιγότερο ευγενείς σκοπούς, στην ανάπτυξη των ιπτάμενων μηχανών.

Ειδικότερα από το 1939 που ξεκίνησε ο Β’ΠΠ, μέχρι το 1945 που τελείωσε, τα αεροπλάνα εξελίχθηκαν από διπλάνα με υφασμάτινη επικάλυψη και ανοιχτά πιλοτήρια, σε ολομεταλλικά αεριωθούμενα με συμπιεζόμενα πιλοτήρια που άγγιζαν την ταχύτητα του ήχου, και σε πύραυλους υγρών καυσίμων που την ξεπερνούσαν κατά πολύ.

 

Το επάνω αεροπλάνο ήταν σε υπηρεσία στην αρχή του Β’ΠΠ, ενώ το κάτω στο τέλος του, 6 χρόνια μετά. Και τα δύο φαίνονται εδώ σε πρόσφατες φωτογραφίες αποκατεστημένων ή ανακατασκευασμένων δειγμάτων.

Ουσιαστικά, αμέσως μετά το τέλος του Β’ΠΠ οι δύο υπερδυνάμεις μπήκαν σταδιακά στην περίοδο του ψυχρού πολέμου μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1970, μία περίοδο που κάθε άλλο παρά μείωσε τον ανταγωνισμό τους στο να παραμείνει η κάθε μία από αυτές στην πρωτοπορεία των τεχνολογικών εφαρμογών.

Και αυτό, όχι μόνο για να έχουν «το πάνω χέρι» σε περίπτωση που ο ψυχρός πόλεμος κατέληγε σε θερμό (που λίγο έλλειψε με την κρίση της Κούβας τον Οκτώβριο του 1962), αλλά και σαν «βιτρίνα» για να διαφημίσει η κάθε υπερδύναμη το καθεστώς της στους πολίτες της και για να προσεκλύσει συμμάχους, που σημαίνει επιρροή και κατά συνέπεια οικονομική δύναμη.

Όταν λοιπόν ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζων Κέννεντυ δεσμεύτηκε τον Μάιο του 1961 σε ομιλία του ότι η χώρα θα στείλει άνθρωπο στη Σελήνη και θα τον επιτρέψει σώο στη Γη μέχρι το τέλος της δεκαετίας, «όχι γιατί είναι εύκολο άλλα επειδή είναι δύσκολο» όπως χαρακτηριστικά είπε, ήταν μια ξεκάθαρη πρόκληση τεχνολογίας προς τους Σοβιετικούς.

Οι οποίοι μέχρι τότε, είχαν ουσιαστικά το προβάδισμα στο διάστημα, καθώς έστειλαν τον πρώτο δορυφόρο (1957), το πρώτο ζώο, και τον πρώτο άνθρωπο (Απρίλιος 1961) σε αρκετά ψηλή τροχιά, ώστε να θεωρείται «διάστημα».

Έτσι λοιπόν, η προσεδάφιση στη Σελήνη για τους Αμερικανούς ήταν περισσότερο ένα τεχνολογικό κατόρθωμα με πολύ σαφείς στρατιωτικές αιχμές.

Αν μπορούσαν να στέλνουν πυραύλους μέχρι τη Σελήνη με τέτοια ακρίβεια και αξιοπιστία, προφανώς θα μπορούσαν να το κάνουν και σε οποιοδήποτε μέρος της Γης.

Η δέσμευση του Κέννεντυ για τη Σελήνη

Ήδη και οι δύο χώρες είχαν πλήρες πυρηνικό οπλοστάσιο, συνεπώς αυτός που (θεωρητικά) θα επικρατούσε σε μια πυρηνική αναμέτρηση, ήταν όποιος μπορούσε να το "ξεφορτώσει" γρηγορότερα και με μεγαλύτερη ακρίβεια στις σημαντικότερες πόλεις του αντιπάλου του.

Βέβαια «κοντά στον βασιλικό ποτίζεται και η γλάστρα», οπότε και η επιστήμη και γενικότερη η τεχνολογία επωφελήθηκαν σημαντικά από τη γνώση και την εμπειρία που προέκυψε αναπόφευκτα από το διαστημικό πρόγραμμα.

Καθώς λοιπόν η επίδειξη ισχύος ήταν η πρώτη προτεραιότητα για τις ΗΠΑ, μοιραία πολλές φορές η τεχνολογία που χρησιμοποιήθηκε ήταν σχετικά πρωτόγονη ή και οριακά επικίνδυνη για τους χρήστες της, αλλά εκείνη την εποχή αυτό ήταν «αποδεκτό ρίσκο».

Φυσικά, οι πρωτοπόροι εξερευνητές όλων των εποχών επιχείρησαν τα ταξίδια τους μόλις μπορούσαν να ικανοποιηθούν οι ελάχιστες απαιτήσεις για κάτι τέτοιο, με μεγαλύτερη πιθανότητα τα ταξίδια τους να είναι χωρίς επιστροφή παρά το αντίθετο.

Φαντασθείτε για παράδειγμα αν ο Χριστόφορος Κολόμβος δεν πραγματοποιούσε το ταξίδι του στο άγνωστο με τρία μεγάλα καΐκια ουσιαστικά, αλλά περίμενε (προφανώς κάποιος μακρινός του απόγονος) να ναυπηγηθεί κάτι αρκετά μεγάλο και σίγουρο σαν τον Τιτανικό (αυτό και αν θα ήταν ειρωνεία της Τύχης!).

Η λειτουργία του λογαριθμικού κανόνας βασίζεται στο ότι αν γράψουμε τους αριθμούς με λογαριθμική διάταξη, η πρόσθεσή τους ισοδυναμεί με πολλαπλασιασμό, και η αφαίρεσή τους με διαίρεση.

Για να επανέλθουμε λοιπόν στο διαστημικό πρόγραμμα «Απόλλων», παρακολουθώντας ταινίες της εποχής από την κατασκευή των διαστημικών οχημάτων θα δεί κανείς έκπληκτος στα σχεδιαστήρια των μηχανικών να υπάρχουν λογαριθμικοί κανόνες για τους υπολογισμούς, οι αστροναύτες να έχουν μαζί τους εξάντες(!) επειδή δεν είχαν μεγάλη εμπιστοσύνη στους πρωτόγονους υπολογιστές του διαστημοπλοίου, ενώ οι υπολογιστές αυτοί είχαν λιγότερες δυνατότητες και από τα πρώτα λάπτοπ!

Σε αυτό το ηρωϊκό κλίμα λοιπόν, με τη συνολική εμπλοκή περίπου 400 χιλιάδων τεχνικών και επιστημόνων, έγινε όχι μία αλλά έξη συνολικά προσεληνώσεις διαστημοπλοίων, με τις τελευταίες να παρέχουν και την άνεση ενός οχήματος για τις μετακινήσεις των αστροναυτών στην επιφάνεια της Σελήνης.

Βέβαια, λίγο έλειψε να συμβεί καταστροφή στην αποστολή του Απόλλων 13 (μετά σου λένε να μην είσαι προληπτικός!) η οποία δεν προσεληνώθηκε, ενώ οι αστροναύτες επέστρεψαν ταλαιπωρημένοι αλλά ζωντανοί, χάρη σε έναν καταπληκτικό συνδυασμό επινοητικότητας, θάρρους και προσήλωσης στο σκοπό. Η ταινία «Απόλλων 13», διηγείται ρεαλιστικά την ιστορία τους.

 

«Χιούστον, έχουμε πρόβλημα». Η φράση που έγινε διάσημη, μετά το ατύχημα του Απόλλων 13.

Ήδη στα μέσα της δεκαετίας του 1970 η κούρσα του διαστήματος μεταξύ των υπερδυνάμεων είχε ξεθυμάνει (αφού πλέον υπήρξε ξεκάθαρος νικητής), και άρχισε, τουλάχιστον στο διάστημα, βαθμιαία η συνεργασία μεταξύ τους.

Επιπλέον το κόστος των αποστολών στη Σελήνη ήταν τεράστιο και οι ΗΠΑ άλλαξαν τις προτεραιότητές τους για να αντιμετωπίσουν τόσο τον διεθνή εμπορικό ανταγωνισμό όσο και τις οικονομικές κρίσεις (πχ πετρελαϊκή), αλλά και να ασχοληθούν με διάφορες πολιτικο - στρατιωτικές επεμβάσεις ανά τον κόσμο.

‘Εγινε επίσης ξεκάθαρο ότι τα πυρηνικά όπλα πρακτικά δεν μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν χωρίς γενικευμένη καταστροφή, οπότε οι μελλονικοί πόλεμοι θα βασίζονταν περισσότερο σε συμβατική τεχνολογία και κυρίως σε πληροφορίες και εικόνες από το διάστημα.

Έτσι οι αποστολές έγιναν περισσότερο επιστημονικές και εμπορικές (φυσικά και στρατιωτικές), περιορίστηκαν σε μικρές σχετικά αποστάσεις από τη Γη  και δόθηκε προτεραιότητα στη διαβίωση σε διαστημικούς σταθμούς και στην κατασκευή επαναχρησιμοποιούμενων διαστημικών οχημάτων (διαστημικά λεωφορεία).

Ο Διεθνής Διστημικός Σταθμός άρχισε τη λειτουργία του στην αρχή της δεκατίας του 2000.

Στη δεκαετία του 70 εκτοξεύθηκαν οι δύο Pioneer για την έρευνα του μακρυνού διαστήματος (που έφεραν και πλάκες με πληροφορίες, για το ενδεχόμενο συνάντησης με εξωγήινους) και ξεκίνησαν να τοποθετούνται σε τροχιά γύρω από τη Γη οι δορυφόροι για το σύστημα GPS, ενώ στις αρχές της δεκαετίας του 80 μπήκαν σε τροχιά οι περισσότεροι δορυφόροι τηλεοπτικών προγραμμάτων.

Την δεκαετία του 80 ξεκίνησαν επίσης οι πτήσεις των διαστημικών λεωφορείων, που μπορεί να μην είχαν ιδιαίτερα εντυπωσιακές αποστολές, αλλά είχαν μεγάλη συνεισφορά  στην τοποθέτηση πολλών σημαντικών διαστημικών συσκευών με σχετικά φτηνό και αξιόπιστο τρόπο.

Η επισκευή μάλιστα του τηλεσκοπίου Hubble το 1993 (είχε τεθεί σε τροχιά 3 χρόνια νωρίτερα) και οι αναβαθμίσεις του τη δεκαετία του 2000, ήταν ορόσημο της ανθρώπινης επινοητικότητας και ικανότητας επίλυσης προβλημάτων, στις πλέον αντίξοες συνθήκες.

Το Διαστημικό Λεωφορείο σε ύψος περίπου 300 χιλιομέτρων. Στο πίσω μέρος του ανοιχτού «αμπαριού» του, διακρίνεται μια συσκευή που πρόκειται να μπεί σε τροχιά.

Δύο όμως δυστυχήματα, το 1986 και το 2003, που στοίχησαν τη ζωή σε 14 συνολικά αστροναύτες, οδήγησαν στη εγκατάλειψη του συστήματος του διαστημικού λεωφορείου.

Η στροφή λοιπόν σε πιο πρακτικές εφαρμογές στο χώρο του διαστήματος είναι ένας από τους λόγους που εγκαταλείφθηκαν τα εντυπωσιακά ταξίδια σε άλλα φεγγάρια και πλανήτες, που ικανοποιούν περισσότερο την έμφυτη περιέργεια (επιστημονική και μη) του ανθρώπου.

Ένας άλλος λόγος είναι ότι ο επόμενος προφανής στόχος, ο Άρης, χρειάζεται ταξίδι μερικών μηνών για να επιτευχθεί (για τη Σελήνη αρκούν τρείς ημέρες), οπότε τα προβλήματα υποστήριξης της ανθρώπινης ζωής αυξάνονται δυσανάλογα.

Ο Άρης, με έντονη απεικόνιση των ηφαιστιακών βουνών του.

Επιπλέον ο Άρης θα πρέπει να βρίσκεται στην κοντινή του απόσταση σε σχέση με τη Γη για το «πήγαινε» και «έλα», οπότε είτε η παραμονή στον πλανήτη θα είναι πολύ σύντομα, είτε θα πρέπει να παραμείνουν οι αστροναύτες στην επιφάνειά του για περίπου δύο χρόνια μέχρι την επόμενη ευκαιρία επιστροφής.

Ένα ακόμα θέμα, είναι ότι σήμερα η απώλεια ανθρώπινης ζωής για επιστημονικούς λόγους δεν γίνεται εύκολα αποδεκτή.

Σε αντίθεση, κατά την πρώτη προσελήνωση το 1969, ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ Νίξον είχε ήδη ετοιμάσει και τον λόγο που θα εκφωνούσε σε περίπτωση αποτυχίας του εγχειρήματος και θανάτου των αστροναυτών.

Και όμως, αν ο Άρης φαντάζει σαν ο επόμενος λογικός στόχος για τον περισσότερο κόσμο ακόμα και τον επιστημονικό, οι ειδικοί θεωρούν ότι η Ευρώπη, ο δορυφόρος του Δία, έχει πολύ περισσότερες πιθανότητες να κρύβει ζωή στους τεράστιους ωκεανούς της, κάτω από την παγωμένη επιφάνεια της.

Η Ευρώπη, με την παγωμένη επιφάνειά της και το πολλά υποσχόμενο υγρό υπέδαφός της.

Το πρόβλημα είναι ότι για να πάει μόνο κανείς μέχρι την Ευρώπη, με τα σημερινά μέσα χρειάζεται μερικά χρόνια και θα έχει να αντιμετωπίσει και την έντονη ραδιενεργή ακτινοβολία του Δία, οπότε το πιθανότερο είναι να αποσταλεί μελλοντικά ένα εξελιγμένο ρομποτικό σύστημα.

Καλλιτεχνική απεικόνιση του διαστημοπλοίου New Horizons, που το καλοκαίρι του 2015 και μετά από ταξίδι σχεδόν 10 ετών έφτασε πολύ κοντά στον Πλούτωνα για να τον μελετήσει. Στο εγχείρημα, σημαντική ήταν και η συνεισφορά του εγκατεστημένου στις ΗΠΑ Έλληνα αστροφυσικού, Σταμάτη (Tom) Κριμιζή.

Προς το παρόν, ένας πολύ σημαντικός τομέας του Διαστήματος που γίνεται έρευνα είναι η αποτροπή πρόσκρουσης αστροειδούς στη Γη, ενώ στην επιφάνεια του Άρη κινούνται διάφορα ρομποτικά οχήματα, μαζεύοντας και αναλύοντας δείγματα, παίρνοντας εικόνες, αφήνοντας ίχνη, και γενικά παρέχοντας πληροφορίες για την προετοιμασία της ανθρωπότητας προς το επόμενο γιγάντιο αλλά προσεκτικό άλμα.

Γ. Μεταξάς