- ΜΕΤΑΛΛΑΓΜΕΝΑ Ή ΒΕΛΤΙΩΜΕΝΑ?

Τα μεταλλαγμένα ή σωστότερα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα είναι μία σχετικά πρόσφατη (1996) εφαρμογή της γενετικής επιστήμης που έχει προκαλέσει πολλές συζητήσεις, αμφισβητήσεις και αντιπαραθέσεις, και ενώ έχει κάποιους ένθερμους υποστηρικτές έχει πολλούς περισσότερους πολέμιους.

Και αυτό δεν είναι δύσκολο να το καταλάβει κάποιος, αφού όπως συμβαίνει με κάθε σημαντική εξέλιξη υπάρχει πάντα ο κίνδυνος να πάει κάτι στραβά και ο φόβος του άγνωστου.

Ειδικότερα στη συγκεκριμένη περίπτωση, υπάρχει επίσης το πρόβλημα της έλλειψης μακροχρόνιας εμπειρίας και μάλιστα σε σχέση με την υγεία μας, καθώς και το ενδεχόμενο να γίνει κατάχρηση σε βάρος του φυσικού περιβάλλοντος εξαιτίας της κερδοσκοπικής συμπεριφοράς μεγάλων εταιρειών.

Και δεν είναι περίεργο, ότι οι εικόνες που συνοδεύουν τα (συνήθως επικριτικά) άρθρα για τα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα, δείχνουν με συχνά σατυρική διάθεση «χιμαιρικά» προϊόντα του φυτικού ή ζωϊκού βασιλείου.

Δύο εικόνες που είναι ενδεικτικές της αντιμετώπισης των γενετικά τροποποιημένων τροφίμων από τους σχολιαστές της επικαιρότητας.

 Από την άλλη πλευρά, η σωστή χρήση των γενετικά τροποιημένων τροφίμων μπορεί αν όχι να λύσει, τουλάχιστον να συμβάλλει σημαντικά στο πρόβλημα της διατροφής τού όλο και αυξανόμενου πληθυσμού της Γης, να μειώσει τη χρήση των δηλητηριωδών γεωργικών φαρμάκων, να εξαλείψει ασθένειες με εμβολιασμό μέσα από την τροφή και να βοηθήσει ακόμα και στο πρόβλημα της υπερθέρμανης του πλανήτη, επιτρέποντας την καλλιέργεια φυτών ειδικευμένων στην παραγωγή βιοκαυσίμων.

Ήδη, σε εκατομμύρια στρέμματα εδάφους καλλιεργούνται γενετικά τροποιημένα φυτά όπως σόγια, καλαμπόκι, ρύζι, πατάτες, ντομάτες, βαμβάκι κλπ.

Ο κύκλος των βιοκαυσίμων (δεξιά) που ουσιαστικά ανακυκλώνουν το Διοξείδιο του Άνθρακα που υπάρχει στην ατμόσφαιρα, σε σχέση με τα ορυκτά καύσιμα (αριστερά) που απλά το απελευθερώνουν στην ατμόσφαιρα.

Ενώ ο μηχανισμός της γενετικής τροποποίησης είναι σχετικά απλός στη σύλληψή του, απαιτεί λεπτούς χειρισμούς, εργαστήρια υψηλής τεχνολογίας και μεγάλη εξειδίκευση.

Βασικά χρησιμοποιείται το τμήμα του γενετικού υλικού (DNA) ενός οργανισμού, το οποίο αντιστοιχεί σ’ ένα γονίδιο που δίνει ένα επιθυμητό χαρακτηριστικό (συνήθως αντοχή σ’ έναν επιβλαβή παράγοντα).

Το γονίδιο αυτό εισάγεται στο DNA του οργανισμού –στόχου, ο οποίος έτσι θα εκδηλώνει, πέρα από τα δικά του τυπικά χαρακτηριστικά και το νέο αυτό χαρακτηριστικό.

Ο τρόπος εισαγωγής γίνεται είτε με κατ’ ευθείαν έγχυση στον πυρήνα του κυττάρου, είτε με τη μέθοδο του «Δούρειου Ίππου» δηλαδή χρησιμοποιώντας σαν ενδιάμεσο έναν απλό και αβλαβή οργανισμό, συνήθως βακτήριο ή ιό με ικανότητα διείσδυσης σε άλλα κύτταρα.

Στο DNA του απλού αυτού οργανισμού εισάγεται αρχικά το νέο γονίδιο και αφού οι οργανισμοί αυτοί καλλιεργηθούν ώστε να πολλαπλασιαστούν, εισάγονται στα κύτταρα του οργανισμού –στόχου ο οποίος τα ενσωματώνει.

Ένα γονίδιο (gene) είναι ένα τμήμα του DNA που δίνει συγκεκριμένες ιδιότητες στον «κάτοχό» του. Το DNA βρίσκεται «κουβαριασμένο» μέσα στον πυρήνα (nucleus) του κυττάρου και αυτό το μακρόστενο κουβάρι αποτελεί ένα χρωμόσωμα (chromosome). Ο πυρήνας του κυττάρου κάθε οργανισμού περιέχει μερικά έως μερικές δεκάδες χρωμοσώματα, μέσα από τα γονίδια των οποίων κωδικοποιούνται όλες οι ιδιότητες που χαρακτηρίζουν τον οργανισμό.

Μία τυπική εφαρμογή γενετικής τροποποίησης σε καλαμπόκι. Επάνω, από το DNA του βακτηριδίου εδάφους Bt (μωβ) αφαιρείται το κομμάτι εκείνο που περιέχει ένα γονίδιο που το κάνει δηλητηριώδες για τις κάμπιες (πορτοκαλί), το οποίο μεταφέρεται και αντικαθιστά ένα τμήμα (μπλε) του αρχικού DNA του καλαμποκιού (γκρι), ώστε τελικά το καλαμπόκι με το νέο DNA (κάτω δεξιά) να γίνει δηλητηριώδες για τις κάμπιες.

‘Οπως λοιπόν προαναφέρθηκε, η γενετική τροποποίηση των τροφίμων μάλλον τρομάζει τους ανθρώπους παρά τους καθησυχάζει και αυτό επειδή η φαντασία μας εξαντλείται προς το ενδεχόμενο τα πράγματα να εξεχλιχθούν «στραβά».

Σ’ αυτό συνηγορεί και η πεποίθηση ότι οι μεγάλες εταιρείες που αναπόφευκτα θα έχουν τα διακαιώματα και την παραγωγή των γενετικά τροποιημένων προϊόντων (αφού πρόκειται για προϊόντα υψηλής τεχνολογίας), θα τα εκμεταλευτούν στο έπακρο σε βάρος των λαών και των παραδοσιακών καλλιεργητών.

Γενετικά τροποιημένες καλλιέργειες (GM – genetically modified ) με πορτοκαλί χρώμα, σε σύγκριση με τις κλασικές (μωβ), σε παγκόσμιο επίπεδο για το 2006.

Τα πιο συνηθισμένα φυτά και ζωϊκά προϊόντα, στα οποία εφαρμόζεται η γενετική τροποποίηση.

Στο νορβηγικό νησί Spitsbergen 1300 χιλιόμετρα από τον Βόρειο Πόλο, λειτουργεί από το 1984 μια παγκόσμια αποθήκη σπόρων μέσα σ’ ένα παλιό ορυχείο (επάνω, η είσοδος). Το 2015 φυλάσσονταν σπόροι για 4000 είδη και 840.000 ποικιλίες συνολικά, που διατηρούνται στους  -18⁰ C. Ο σκοπός της αποθήκευσης είναι να υπάρχει η δυνατότητα εκ νέου ανάπτυξης μιας ποικιλίας, σε περίπτωση που εξαφανιστεί εξαιτίας φυσικής καταστροφής ή ανθρώπινου λάθους.

Αυτός ο κίνδυνος, δηλαδή της κατάχρησης, υπάρχει φυσικά σε κάθε νέα σημαντική τεχνολογία, παρότι σε κάποιες απ’ αυτές οι επιπτώσεις δεν γίνονται αμέσως ή άμεσα φανερές.

Εξάλλου είναι ακόμα νωρίς για να υπάρξει η επιβεβαίωση ότι ακόμα και η προσεκτική χρήση της γενετικής τροποποίησης δεν θα έχει μακροχρόνια δυσμενείς επιπτώσεις για την υγεία των ανθρώπων.

Πάντως, η γενετική τροποποίηση εφαρμόζεται ουσιαστικά από τον άνθρωπο με τον εμβολιασμό στη γεωργία και με την επιλεκτική αναπαραγωγή στην κτηνοτροφία εδώ και εκατοντάδες χρόνια, αλλά σ΄αυτές τις περιπτώσεις υπάρχει η δικλείδα ασφαλείας της «αποδοχής» ή όχι από την φύση του αποτελέσματος των πειραματισμών, με την απόρριψή τους ή την παραγωγή στείρων απογόνων.

Ήδη από τη δεκαετία του 1960 είχε ξεκινήσει η λεγόμενη «Πράσινη Επανάσταση», μια παγκόσμια προσπάθεια να τραφεί ο συνεχώς αυξανόμενος πληθυσμός της Γης κυρίως στις ασιατικές χώρες, με βελτιώσεις των πλέον σημαντικών διατροφικά φυτών μέσα από επιλεγμένες διασταυρώσεις ειδών (παραγωγή υβριδίων) και τεχνικές βελτιώσεις στη λίπανση και ύδρευσή τους.

Το σήμα του βιολογικού κινδύνου, που αν και πολλοί θα ήθελαν να το δούν να συνοδεύει τα γενετικά τροποποιημένα προϊόντα, οι περισσότεροι άνθρωποι θεωρούν επαρκές μέτρο την απλή επισήμανσή τους με ετικέτα.

Τελικά, όπως και στα περισσότερα σημαντικά επιστημονικά εγχειρήματα, ο καθοριστικός παράγοντας είναι η σωστή πληροφόρηση, η αντικειμενική κριτική και κυρίως ο έλεγχος των ινστιτούτων ή επιχειρήσεων που ασχολούνται ή πρόκειται να ασχοληθούν με τον τομέα αυτό, από τους αρμόδιους κρατικούς οργανισμούς.

Όπως επίσης έχει δείξει σχετική έρευνα, ο σημαντικότερος παράγοντας για την αποδοχή των γενετικά τροποιημένων προϊόντων από το ευρύ κοινό είναι η αξιόπιστη και σαφής σήμανσή τους, ώστε ο καταναλωτής να είναι αυτός που θα έχει την ευθύνη της επιλογής του.

Γ. Μεταξάς